arveler

52 ΕΛΕΝΗ ΓΛΥΚΑΤΖΗ-ΑΡΒΕΛΕΡ
μετριάσει τις αξιώσεις της και να δώσει κατά συνε'πεια μια νέα
μορφή στην πολιτική και την ιδεολογία της. Ο ρόλος της χριστιανικής
Δύσης, κληρονόμου μιας αυτοκρατορίας που στηριζόταν
—για την ο5ρα τουλάχιστον— στην Εκκλησία της Ρώμης,
διεκδικούσε από την Κωνσταντινούπολη τους τίτλους ευγενείας
της, δηλαδή τον τίτλο του μοναδικού κληρονόμου της Ρωμαϊκής
Αυτοκρατορίας και του μοναδικού υπερασπιστή της χριστιανοσύνης.
Από αυτή την άποψη, ο συγκεκριμένος ρόλος
υπήρξε αποφασιστικός.
Είναι γνωστό ότι οι αυτοκρατορικοί τίτλοι, που ιδιοποιήθηκε
ο Καρλομάγνος και οι διάδοχοι του με την υποστήριξη και
την ευλογία του Πάπα, προκάλεσαν διαμαρτυρίες και βίαιες
αντιδράσεις από μέρους της Κωνσταντινούπολης, που δεν δίστασε
καθόλου να κηρύξει τον πόλεμο κατά της Δύσης. Έναν
πόλεμο που δεν υπήρξε μόνο διπλωματικός. Θεωρούμε ότι η
έκταση και η βιαιότητα αυτού του γεγονότος σημειώνουν το
προ5το σημαντικό σχίσμα στους κόλπους της χριστιανοσύνης.
Η χριστιανική Δύση και η χριστιανική Ανατολή, για λόγους
πολιτικού γοήτρου, μπαίνουν σε μια περίοδο αμοιβαίας δυσπιστίας,
που το τέλος της θα είναι καταστροφικό για το «χριστιανικόν
έθνος». Αυτή η κατάσταση θα επιδεινωθεί σε λίγο από
την εκκλησιαστική διαφωνία γύρο.) από τη θεωρία που αφορούσε
την εκπόρευση του Αγίου Πνεύματος και η οποία απέκρυψε
την πραγματική αιτία της αντίθεσης που υπήρχε ανάμεσα
στις δύο Εκκλησίες, τουλάχιστον σε αυτή την εποχή, για τις
αμοιβαίες διεκδικήσεις τους για τα πρωτεία, για την πρωτοκαθεδρία
δηλαδή. Είναι γεγονός ότι η εξέλιξη των σχέσεων ανάμεσα
στον χριστιανικό κόσμο της Δύσης και στο Βυζάντιο, που
άλλοτε παρουσιάζεται ως πρόβλημα αυτοκρατορικής διπλωματίας
και άλλοτε οος πρόβλημα θρησκευτικού δόγματος, βρίσκεται
στο προσκήνιο της πολιτικής ζοοής του Βυζαντίου. Αυτό
Η ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΙΔΕΟΛΟΓΙΑ ΤΗΣ ΒΥΖΑΝΤΙΝΗΣ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑΣ 53
καθορίζει πριν απ' όλα την εξέλιξη και το περιεχόμενο της βυζαντινής
ιδεολογίας της εποχής 4 .
Πάντως, κατά την περίοδο που καλύπτει η βασιλεία των αυτοκρατόρων
της μακεδόνικης δυναστείας, δηλαδή από τα μέσα
του ένατου ως τα μέσα του ενδέκατου αιώνα (πιο συγκεκριμένα
από το 867 ως το 1056), το Βυζάντιο ακολουθεί μια επεκτατική
πολιτική, την οποία ολοκληροόνει χάρη στα μέσα, σε
ανθριόπους και σε χρήμα που του προμηθεύει η ανακτημένη
Ανατολή. Αυτή η προσπάθεια θα στεφθεί για πολύ καιρό από
επιτυχία. Στα μέσα του ενδέκατου αιο5να τα σύνορα του Βυζαντίου
θα επεκταθούν από τον Ευφράτη και τον Καύκασο έως
την Ιταλία και από τον Δούναβη έως την Παλαιστίνη. Αυτή η
επέκταση θα φέρει σε αντίθεση το Βυζάντιο με τους γείτονες
του, όχι μόνο με τους άπιστους αλλά και με τους χριστιανούς,
ειδικά τους Βουλγάρους, γεγονός που θα αλλοιώσει, στην πορεία,
τον θεμελιακό χαρακτήρα της βυζαντινής ιδεολογίας, το
υπόβαθρο της οποίας ήταν, όπως είδαμε, η υπεράσπιση της
χριστιανοσύνης από τους απίστους. Εννοείται ότι αυτή η επεκτατική
προσπάθεια θα πραγματωθεί από ένα λαό που πιστεύει
στο δίκαιο τοον αγώνων του, ακόμα και εναντίον των ομοθρήσκων
του. Είναι λοιπόν αναγκαίο να παραδεχτούμε ότι ο Βυζαντινός
εκείνης της εποχής είναι υποχρεωμένος να εγκαταλείψει
την ιδέα της άμυνας που ταυτίζεται ως τότε με την ιδέα
της εθνικής σωτηρίας. Την ανταλλάσσει με την ιδέα του μεγαλείου
της Αυτοκρατορίας, που θεοορείται η μόνη εγγύηση του
κοινού καλού 3 .
Με την έναρξη της εποχής του βυζαντινού ιμπεριαλισμού, η
εξέλιξη της νέας βυζαντινής ιδεολογίας θα δημιουργήσει και
νέα νοοτροπία. Είναι αναγκαίο να αναλύσουμε την πορεία αυτής
της εξέλιξης, που σημειώνει ένα νέο σταθμό στην ιστορία
της πολιτικής σκέψης του Βυζαντίου. Ας θυμηθούμε μόνον ότι