arveler

70 ΕΛΕΝΗ ΓΛΥΚΑΤΖΗ-ΑΡΒΕΛΕΡ
σε ο τουρκικός κίνδυνος, θα δημιουργήσει συνθήκες πολύ λίγο
κατάλληλες για την άμυνα της Αυτοκρατορίας.
Ωστόσο, πολύ πριν από το τέλος του ενδέκατου αιώνα, το
Βυζάντιο δεν ήταν σχεδόν ικανό να διασοόσει ούτε ελάχιστα
ίχνη από το λιγόχρονο μεγαλείο του.
Στη Δύση, το 1071, οι Νορμανδοί κατέλαβαν τον τελευταίο
προμαχο5να της βυζαντινής Ιταλίας, το Μπάρι, Τον ίδιο καιρό
ο Βυζαντινός αυτοκράτορας Ρωμανός Δ' ο Διογένης αιχμαλωτίστηκε
από τους Σελτζουκίδες Τούρκους στο Μαντζικέρτ
(Βαν), όπου είχε χαθεί «το άνθος της νεότητος της Ρωμανίας» 39 .
Λίγα χρόνια αργότερα, η Ελλάδα και οι αλβανικές ακτές κατακλύζονιαν
από τους Νορμανδούς, ενω στη Μικρά Ασία εγκαθίστανται
οι Τούρκοι που, δέκα μόλις χρόνια μετά τη Μάχη
του Μαντζικέρτ, είχαν δημιουργήσει στο ίδιο το έδαφος της
βυζαντινής Μικράς Ασίας το κράτος τους, το Σουλτανάτο του
Ικονίου, εισέβαλλαν σε ολόκληρη τη χώρα και στρατοπέδευαν
απέναντι στην Κωνσταντινούπολη. Τέλος, την ίδια εποχή οι
λαοί του Βορρά, οι Πατζινάκες και οι Κουμάνοι, περνούσαν
τον Δούναβη και λεηλατούσαν τις βαλκανικές επαρχίες έως
τις ίδιες τις πύλες της Κωνσταντινούπολης. Προτού τελειώσει
ακόμα ο αιώνας του μεγαλείου του, το Βυζάντιο έβλεπε τα σύνορα
του να περιορίζονται, μέχρι του σημείου να φθάνουν,
όποας έγραψε με κάποια υπερβολή ο Ιωάννης ο Αντιοχεύς,
«εχος τα τείχη της πρωτεύουσας του» 40 .
Η ταχύτητα της καταστροφής τάραξε τα πνεύματα και έσπειρε
τη σύγχυση στους Βυζαντινούς, στο λαό και στην κυβέρνηση,
που ήταν ελάχιστα προετοιμασμένοι να την αντιμετωπίσουν. Ο
ίδιος ο Μαυρόπους, μόλις λίγα χρόνια μετά τον μεγαλόστομο λόγο
του για τη δόξα του Βυζαντίου, θα βρει παθητικούς τόνους για
να προειδοποιήσει μάταια τους συμπολίτες του για το σκοτεινό
μέλλον που τους περιμένει, Θα καυτηριάσει τη διαφθορά, την
Η ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΙΔΕΟΛΟΓΊΑ ΤΗΣ ΒΥΖΑΝΤΙΝΗΣ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑΣ 71
αδικία, την έλλειψη κάθε ηθικής έννοιας που βασίλευαν τότε στο
Βυζάντιο κι έσπρωχναν το έθνος στην άβυσσο 41 . Εντούτοις, οι
ιστορικοί της εποχής εξηγούν ομόφωνα την καταστροφή με την
απιστία των συνοριακών πληθυσμών, που ήταν εχθρικοί προς
την Κωνσταντινούπολη και ζήλευαν το μεγαλείο της. Τους κατηγορούν
για μανιχάίσμό και ότι έδρασαν εναντίον του βυζαντινού
λαού, υποκινούμενοι από το πάθος τους εναντίον της ορθοδοξίας.
Ο λαός της Κωνσταντινούπολης, από την πλευρά του, που
«τον άπαντα βίον εορτήν μίαν άγουσιν» 42 , αποπροσανατολισμένος,
οδηγούμενος από φιλόδοξους τυχοδιώκτες, θα δείξει τη
σύγχυση του με μια σειρά από ταραχές και φιλονικίες, που λίγο
έλειψε να κάνουν την Αυτοκρατορία παιγνίδι των ταραχοποιών
«που σύχναζαν στην αγορά» καθώς και των ξένων μισθοφόρων,
που το βάρος τους γινόταν όλο και περισσότερο αισθητό στην
Κωνσταντινούπολη και στις επαρχίες, προκαλώντας στους Βυζαντινούς
αισθήματα ξενοφοβίας 43 . Απάντηση, θα μπορούσε να
πει κανείς, σε ένα άλλο ιστορικό πλαίσιο, στην περιφρόνηση και
στα αισθήματα υπεροχής που έτρεφαν και έδειχναν προηγούμενα
οι Βυζαντινοί απέναντι σε καθετί που ήταν ξένο.
Πάντως, κατά το τελευταίο τέταρτο του ενδέκατου αιώνα, η
σύγχυση και η ανασφάλεια καταλαμβάνουν τους βυζαντινούς
πληθυσμούς των επαρχιών, που τους απειλούσαν όχι μόνο οι
επιδρομές εξωτερικών εχθρών αλλά επίσης και οι ενέργειες
εκείνων που όφειλαν να εξυπηρετούν την Αυτοκρατορία και
τα συμφέροντα της: οι στρατιές των μισθοφόρων, που δουλεύουν
τώρα για δικό τους λογαριασμό —ας θυμηθούμε πως ο Ρουσέλ
και οι Φράγκοι του είχαν επιτύχει να δημιουργήσουν μία αυτόνομη
εστία στη Μικρά Ασία— και ανώτεροι Βυζαντινοί
στρατιωτικοί που προσπαθούν με στρατιές που τους είναι αφοσιωμένες
να καταλάβουν το θρόνο, εύκολη λεία για τους τυχοδιώκτες
της Κωνσταντινούπολης.