arveler

88 ΕΛΕΝΗ ΓΛΥΚΑΤΖΗ-ΑΡΒΕΛΕΡ
και τη θέση της στον κόσμο. Και οι δυο περίοδοι χαρακτηρίζονται
από τον επικείμενο κίνδυνο, που απειλεί την ίδια υπόσταση
του Βυζαντίου. Εξυπηρέτησαν κι οι δυο πριν απ' όλα την
εθνική επιταγή, την αντιμετώπιση δηλαδή του εξωτερικού
εχθρού. Κι οι δυο, τέλος, εξαιτίας της αναγκαιότητας των καιρών,
προκάλεσαν τη στρατικοποίηση της Αυτοκρατορίας, των
θεσμοδν και της κοινωνίας της. Κατά τη διάρκεια αυτοόν τοον
δύο περιόδων έγινε δυνατό να κινητοποιηθεί το έθνος και να
σωθεί η βυζαντινή πατρίδα. ί2στόσο, η εικονομαχία και η περίοδος
των Κομνηνοον διαφέρουν σε ένα βασικό σημείο: στους
κοινωνικούς προσανατολισμούς τοον εμπνευστούν τους. Ενοό οι
Ίσαυροι στηρίχθηκαν κυρίως στο λαϊκό εθνικό στοιχείο, οι
Κομνηνοί έφεραν σε πέρας την προσπάθεια τους, ευνοώντας
κυρίως την αριστοκρατία της χοόρας, δηλαδή τις μεγάλες αστικές
και στρατιοοτικές οικογένειες, που σφετερίστηκαν τον
κρατικό μηχανισμό και έμειναν πάντα αλληλέγγυες σε μια
δράση σχεδόν οικογενειακή, γιατί πολλές από αυτές συνδέονταν
μεταξύ τους με οικογενειακούς δεσμούς. Οι Κομνηνοί τόνισαν
ακόμα περισσότερο την αριστοκρατική και οικογενειακή
πολιτική. Ο Ζωναράς αναφέρει για τον Αλέξιο: «και τοις
πράγμασι ουχ ως κοινόίς ουδ' ους δημοσίοις εκέχρητο και εαυτόν
ουκ οικονόμον ήγητο τούτοον, αλλά δεσπότην, και ουκ οίκον
οικείον ενόμιζε και ωνάμαζε τα βασίλεια» 18 . Ο Αλέξιος
συγκροτούσε πραγματικές ομάδες, που έλεγχαν τα κυβερνητικά
κέντρα λήψης αποφάσεων και υπαγόρευαν έτσι την πολιτική
του. Πόντιος η πολιτική των τριών πρώτων Κομνηνών, του
Αλεξίου, του Ιωάννου και του Μανουήλ, υπήρξε εκείνη που
υπαγόρευε η σωτηρία του έθνους. Φέρνει τη σφραγίδα ενός
πραγματικού αριστοκρατικού πατριωτισμού, που κατόρθοοσε
να συγκεντρώσει γύροο του τις λαϊκές μάζες της χώρας, από
την εποχή κυρίως που πήρε τη μορφή αντίστασης εναντίον της
Η ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΙΔΕΟΛΟΓΙΑ ΤΗΣ ΒΥΖΑΝΤΙΝΗΣ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑΣ 89
ρωμαϊκής Δύσης. Έτσι θα μπορούσαμε να πούμε ότι η πολιτική
τοον Κομνηνών, ως πολιτική πατριωτική, αποτελεί συνέχεια
της έξαρσης που είχε γνωρίσει το Βυζάντιο κατά την εποχή
τοον εικονομάχων αυτοκρατόρων, και οος πολιτική αριστοκρατική,
εμπνέεται από τις αρχές που είχαν οδηγήσει τους Μακεδόνες
αυτοκράτορες. Αυτή η πολιτική είναι οπωσδήποτε η τέλεια
έκφραση της κρίσιμης κατάστασης στην οποία βρέθηκε
ένα μεγάλο έθνος, που είχε συνείδηση της κλονισμένης δόξας
του και βρισκόταν κάτω από μια επικίνδυνη απειλή.
Ωστόσο είναι σοοστό να σημειώσουμε ότι η αριστοκρατική
σφραγίδα στην προσπάθεια του Βυζαντίου, για την ανάκτηση
του γελοιοποιημένου μεγαλείου του, δόθηκε για πρώτη φορά
από έναν πολίτη αξιωματούχο κι όχι από κάποιον εκπρόσωπο
της στρατιωτικής αριστοκρατίας, πολύ πριν από την άνοδο των
Κομνηνοον. Είναι πράγματι ο μέγας λογοθέτης Νικηφορίτζης,
που προσπάθησε πρώτος να ανορθώσει το κράτος με μια σειρά
μέτρα, που δεν κατανοήθηκαν εξάλλου και που το μόνο
αποτέλεσμα τους υπήρξε η ανατροπή του εμπνευστή τους. Μόνο
ένα μέτρο στρατιωτικής τάξης επέζησε μετά τον Νικηφορίτζη:
η συγκρότηση ενός ειδικού σιρατιοοτικού σοοματος, επιφορτισμένου
να αντιταχθεί στην τουρκική προώθηση στη βυζαντινή
Ανατολή. Έτσι δημιουργήθηκε το περίφημο «Τάγμα
τοον Αθανάτοον», που όπως δείχνει και η ονομασία του είχε συγκροτηθεί
από επίλεκτους του στρατού. Ας σημειώσουμε μερικές
χαρακτηριστικές πλευρές αυτού του «τάγματος» 19 . Έχει το
όνομα του επίλεκτου σώματος του αυτοκράτορα Τσιμισκή, γεγονός
που θυμίζει όλες τις στρατιοοτικές δόξες του δέκατου αιοόνα.
Αποτελείται από άνδρες που δεν μπόρεσαν να υποφέρουν
τον τουρκικό ζυγό, επομένως πραγματικούς πατριοοτες. Δέχεται
τη νεότητα της Μικράς Ασίας, της χώρας που υπήρξε, όποος
ξέρουμε, το λίκνο της βυζαντινής αριστοκρατίας. Έτσι οι