arveler

44 ΕΛΕΝΗ ΓΛΥΚΑΤΖΗ-ΑΡΒΕΛΕΡ
που προμηθεύουν οι πληθυσμοί της περιοχής. Αυτό σημαίνει
ότι το «θε'μα» επιφορτίζεται'κανονικά με την άμυνα της περιοχής
του, του τόπου από τον οποίο προέρχεται. Θεοορώ ότι αυτό
το μέτρο εκφράζει κατά τον καλύτερο τρόπο το πνεύμα της νέας
μεταρρύθμισης: δημιουργία εθνικού στρατού, συντηρούμενου
από τη γενική εισφορά, εγκατάλειψη των πολυδάπανοι και
αβέβαιων για την πίστη τους μισθοφορικών στρατών. Έμπνευση,
με δυο λόγια, πνεύματος συλλογικής ευθύνης σε ό,τι αφορά
την άμυνα της χοόρας και δημιουργία —όπως έγινε με τον καιρό—
ενός πνεύματος εθνικής αυτοάμυνας 8 .
Είναι φανερό ότι αυτός ο εθνικός στρατός εμπνέεται από
αξίες διαφορετικές από εκείνες που επικρατούσαν στους παλιούς
μισθοφόρους. Ο νέος βυζαντινός στρατός, που αποτελείται
από πολίτες όλων TOJV κοινωνικών τάξεων, από τους πιο
φτιοχούς έως τους πιο πλούσιους, επιφορτισμένος με την άμυνα
της χώρας του, δεν ελκύεται διόλου από το κέρδος. Είναι
χαρακτηριστικό ότι δεν γίνεται πια συζήτηση για διεκδικήσεις
των στρατιωτών που αφορούν την πληρωμή και τη φορολογία
των αποδοχών τους, όπως γινόταν πολύ συχνά κατά τη διάρκεια
της προηγούμενης περιόδου. Αυτός ο νέος στρατός δεν
υπηρετεί την επεκτατική πολιτική, που υπαγορεύεται από την
οικουμενική ρωμαϊκή ιδέα, αλλά διεξάγει με μετριοφροσύνη
και με πολύ μεγαλύτερη αποφασιστικότητα τον αγο5να για τη
σωτηρία της πατρίδας. Το Βυζάντιο εγκαταλείπει έτσι τη μεγαλεπήβολη
ρωμαϊκή ιδέα για να ενστερνιστεί την ιδέα της
άμυνας του πατρίου εδάφους, της πατρίδας αυτοίν των ίδιων
των στρατιωτών, την οποία επιβουλεύονται αντίπαλοι που είναι
εχθροί του κράτους και της θρησκευτικής πίστης των Βυζαντινών.
Αυτοί με άλλα λόγια είναι οι εχθροί του βυζαντινού
έθνους, και η συγκεκριμένη ιδέα γεννήθηκε από τον κίνδυνο
που αποτέλεσαν για την Αυτοκρατορία οι άπιστοι Άραβες.
Η ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΙΔΕΟΛΟΓΊΑ ΤΗΣ ΒΥΖΑΝΤΙΝΗΣ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑΣ 45
Έτσι ο βυζαντινός εθνικισμός εμφανίζεται σαν ένα ευρύτατο
κίνημα αλληλεγγύης, που ενώνει πληθυσμούς με διαφορετική
εθνική και κοινωνική προέλευση αλλά εξίσου αποφασισμένους
να αντιμετωπίσουν την κοινή δοκιμασία, τον κίνδυνο δηλαδή
που απειλούσε ταυτόχρονα το κράτος και τη θρησκεία
τους. Η χριστιανική αλληλεγγύη ταυτίζεται τώρα με την εθνική
αλληλεγγύη, που μόνο αυτή μπορεί να διώξει την ανησυχία και
να ξαναδώσει στα άτομα και στο κράτος την αξιοπρέπεια και
το γόητρο, στοιχεία που είχαν θιγεί από τους άπιστους. Κι
όπως συμβαίνει συνήθως, ο βυζαντινός εθνικισμός ήταν κι αυτός
αντίδραση, δικαιολογημένη και συνυφασμένη με όλες τις
αρετές ενός κράτους και ενός λαού, που βρισκόταν σε δύσκολη
θέση αλλά ήταν αποφασισμένος να αποκαταστήσει το παλιό
του μεγαλείο. Η εθνική ενότητα, που αποτελούσε τον απαραίτητο
όρο για να επιτευχθεί αυτός ο στόχος, πραγματοποιήθηκε
στο Βυζάντιο χάρη στη χριστιανική αλληλεγγύη 9 .
Ένα κείμενο που οφείλεται ακόμα μια φορά σε αυτοκρατορική
πένα, η πραγματεία για την τέχνη του πολέμου (τα «Τακτικά»)
του αυτοκράτορα Λέοντα ΣΤ του Σοφού 10 , δείχνει με
σαφήνεια την εξέλιξη και τη διάδοση αυτής της κυρίαρχης ιδέας:
την ταύτιση δηλαδή της σωτηρίας του βυζαντινού έθνους με τη
σωτηρία της χριστιανοσύνης, ιδέα που είχε καλλιεργηθεί κατά
τη διάρκεια του μακρόχρονου αγώνα κατά των απίστων. Αυτό
τον αγώνα τον ανέλαβαν με αποφασιστικότητα και τον διεξήγαγαν
νικηφόρα οι εικονομάχοι αυτοκράτορες. Ο Λέων ΣΤ,
εμπνεόμενος αναμφίβολα από στρατιωτικές πραγματείες προηγούμενων
εποχών, στο έργο του δίνει ιδιαίτερη προσοχή στη
διατήρηση του καλού ηθικού των στρατευμάτων που εκστρατεύουν.
Γι' αυτό συμβουλεύει τη χρησιμοποίηση ασμάτων, πατριωτικών
θα λέγαμε σήμερα, που τα έγραφαν ποιητές, οι
οποίοι συνόδευαν γι' αυτόν το σκοπό τα στρατεύματα κατά την