arveler

176 ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
sein Jahrhundert, Μόναχο 1960, βλ. Burch V., Myth and Constantine
the Great, Λονδίνο 1927. Πάντα ενδιαφέρουσα και χρήσιμη η εργασία
του Piganiol Α., L'empereur Constantin, Παρίσι 1932.
5. Sherrard Ph., Konstantinopel, Bild einer heiligen Stadt, Urs Graf
1963. Επίσης Dolger F., Rom in der Gedankenwelt der Byzantiner, στο
Byzanz und die europatsche Staatenwelt, Ettal, σελ. 70-115.
6. Moravcsik G., To Βυζάντιον εις το κάτοπτρον των ονομάτων
του, στο Acta Antiqua Acad. Scientiarum Hungaricae, τ. XVI, τεύχ. 1-
4, Βουδαπέστη 1968, σελ. 455-464.
7. Voltaire,Oeuvres Compl.,%. 27, Παρίσι 1879, σελ. 265. «Είναιτο
όνειδος του ανθρουπίνου πνεύματος, όπως η Ελληνική Αυτοκρατορία
ήταν το όνειδος της Γης». Επίσης Lemerle P., Montesquieu et Byzance,
στο Flambeau, έτος 31, 1948, σελ. 5. Επίσης Zakythinos D., Byzanz,
Terminologie und politische Theorie, στο Byzance: Etat-societe-Economie,
Λονδίνο, Variorum Reprints, 1973.
8. Alexander P., The strength of Empire and Capital as seem through
Byzantine Eyes, στο Speculum, τ. XXXVII, 1962, σελ. 346 κ.ε. Επίσης
Baynes N., The supernatural Defenders of Constantinople, στο Byzantine
Studies and other Essays, Λονδίνο 1960, σελ. 248-260.
9. Για τον Ευσε'βιο, βλ. τέλος, Farina R., L'impero e Timperatore
christiano in Eusebio di Cesarea, la prima teologia politica del christianesimo,
Ζυρίχη 1966.
10. Γι' αυτό το ζήτημα, βλ. το βασικό έργο του Ostrogorsky G.,
Geschichte des byzantinischen staates, 3η έκδ., Μόναχο 1963, σελ. 1-19
(γαλλ. μετάφρ. της β' έκδ. από τον J. Gouillard, Παρίσι 1956).
11. Ο Λόγος «Υπέρ των Ιερών», που απηύθυνε ο Λιβάνιος στον
Θεοδόσιο, αποτελεί την καλύτερη απεικόνιση αυτής της κατάστασης
πνευμάτων. Έκδοση Foerster, Oratio, XXX § 8 κ.ε.
12. Γι' αυτή τη γνώμη του Γίββωνος, βλ. τις παρατηρήσεις του Ostrogorsky,
όπου ανωτ., σελ. 16.
13. Bury J. B., Causes of the survival of the Roman Empire in the
East, στο Selected Essays, Κέμπριτζ 1930, σελ. 231-242.
14. Ο καλύτερος εκπρόσωπος αυτής της πολιτικής τής ανοχής έναντι
των βαρβάρων παραμένει ο ΘΕΜΙΣΤΙΟΣ. Βλ. το «Λόγο» του αρ.
XVI, Hildesheim 1961, σελ. 251.
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ 177
15. Για τις σχέσεις μεταξύ Ρώμης και Κωνσταντινούπολης, βλ. Dolger
F., όπου ανωτ. Ας σημειώσουμε ότι η Κωνσταντινούπολη χαρακτηρίζεται
επίσης «πόλις εστί βασιλεύουσα του τε κόσμου παντός υπερέχουσα»
(Constantin Porphyrogenete, De Thematibus, Εκδ. A. Pertusi,
σελ. 84, 85), ως «πατρίς της ανθρωπότητος» (Zepos, Jus Graecoromanum,
I, σελ. 33), ως η «πανευδαίμων» (Chronicon Paschale, Εκδ. Bonn,
σελ. 712), ως «ο οφθαλμός της χριστιανικής πίστεως» (Sternbach L.,
Analecta Avarica, axoActes de I Acad, de Charcow, 1900, σελ. 304), χωρίς
να μιλήσουμε για τους συχνούς χαρακτηρισμούς της ως «Νέα Ρώμη»
και «Νέα Ιερουσαλήμ» (ή «Νέα Σιών»). Θα συμφωνήσουμε ότι
αυτά τα ονόματα αποκαλύπτουν τα βάθρα της ιδεολογίας του Βυζαντινού
Κράτους, από τότε που δημιουργήθηκε. Θα σημειώσουμε ότι η
Κωνσταντινούπολη δεν διεκδίκησε καθόλου τον τίτλο «Νέα Αθήνα».
16. Τίτλος του συγγράμματος του J. Strzygowskij, που έθεσε το
πρόβλημα, «Rom oder Orient». Βλ., τέλος, Grabar Α., Le premier art
chretien (200-395), «L'univers des formes», Παρίσι 1966.
17. Βλ. το άρθρο μου L'empire byzantin: Formation, Evolution,
Decadence, στο Les Grands Empires, Receuils de la societe Jean-Bodin,
Βρυξέλλες 1973, σελ. 181-198. Εκεί υπάρχει μια συστηματική ανάλυση
των προβλημάτων αυτής της εποχής.
18. Οι ιδιώτες συμμετέχουν στο έργο της κατασκευής. Ο Άγιος Πολύευκτος,
μία από τις σπουδαιότερες εκκλησίες της Κωνσταντινούπολης
του έκτου αιώνα, κτίστηκε από έναν πλούσιο αριστοκράτη.
19. Για τα επιτεύγματα της βασιλείας του Ιουστινιανού Α', βλ.
Diehl Ch., Justinien et la civilisation byzantine au Vie siecle, Παρίσι
1901. Επίσης Grabar Α., L'age d'or de Justinien. De la mort de Theoclose
a Vlslam, «L'univers des formes», Παρίσι 1966. Και τέλος, Browning
R., Justinien and Theodora, Λονδίνο 1971.
20. Lopez R. S., The Role of trade in the Economic Readjustement
of Byzantium in the seventh Century, στο Dumbarton Oaks Parers, XI-
II, 1959, σελ. 67-85, όπου βρίσκει κανείς σκέψεις για τη συνέχεια της
νομισματικής οικονομίας στο Βυζάντιο και την προηγούμενη βιβλιογραφία.
21. Βλ. Grabar Α., L'empereur dans I'art byzantin, Παρίσι 1932. Ας
σημειώσουμε ότι κάτω από τον Ιουστινιανό το Βυζάντιο προσδιορί-