You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
150 ΕΛΕΝΗ ΓΛΥΚΑΤΖΗ-ΑΡΒΕΛΕΡ<br />
χε υποστεί η Εκκλησία, ο λαός και η ίδια η βυζαντινή κυβέρνηση,<br />
που πείστηκε στο τέλος ότι οι λόγοι της Εκκλησίας όφειλαν<br />
να υπερισχύσουν πάνω στους λόγους και το συμφέρον του<br />
Κράτους. Όπως ξέρουμε, το αποτέλεσμα ήταν η καταστροφή<br />
του 1453 από την οποία χρειάστηκαν πάνυ) από τέσσερις αιώνες<br />
για να συνέλθει ο ελληνικός λαός.<br />
Όπως και να 'ναι, στην Κωνσταντινούπολη, περικυκλωμένη<br />
από τους Τούρκους, συγκλονισμένη από τους εσωτερικούς<br />
αγώνες και αποικιοποιημένη οικονομικά από τους Λατίνους, ο<br />
λαός κατέληξε να δεχτεί τις αδιάλλακτες και παθιασμένες θέσεις<br />
της ορθόδοξης Εκκλησίας. Ήταν οι μόνες που του πρόσφεραν<br />
βεβαιότητα μέσα στη γενική αβεβαιότητα. Μπροστά<br />
στην έκταση της καταστροφής θυμήθηκαν ότι η ήττα ήταν η έκφραση<br />
της θέλησης του Θεού. Η βιβλική θεωρία για την ήττα,<br />
θειυρούμενη ως η δίκαιη τιμίυρία που υπαγορεύτηκε από τον<br />
Θεό, μπορούσε να εξηγήσει τα ατυχήματα της Αυτοκρατορίας<br />
και να συγκρατήσει το λαό, πιστό στο κήρυγμα της Εκκλησίας<br />
του. Αλλά θα θυμηθούν επίσης την εσχατολογική θέση για την<br />
τύχη του Βυζαντίου: Αυτή μπορούσε να καθησυχάσει τα πνεύματα<br />
που είχαν εμπιστοσύνη στην τύχη που τους είχε επιφυλαχθεί<br />
σΓΟ υπερπέραν και να κάνει έτσι υποφερτό το ανυπόφορο<br />
παρόν 24 .<br />
Με αυτές τις θεωρίες έχουμε με κάποιο τρόπο τη λαϊκή<br />
απάλαηση στις θέσεις του αρχαΐζοντος ρεύματος 23 . Κι αξίζει<br />
να τις προσέξουμε, γιατί εξηγούν τη στάση των Βυζαντινών,<br />
στάση πραγματικά εκπληκτική μέσα στην αναμονή της οικουμενικής<br />
καταστροφής.<br />
Πράγματι, η θεωρία για την ήττα στηριζόταν στη βιβλική<br />
παράδοση, που, όπως είδαμε, επέμενε ότι η οργή του Θεού θα<br />
χτύπαγε τον αγαπημένο του λαό αν απομακρυνόταν από τον<br />
ορθό δρόμο. Έτσι μόνο τα αμαρτήματα και τα λάθη που είχαν<br />
Η ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΙΔΕΟΛΟΓΊΑ ΤΗΣ ΒΥΖΑΝΤΙΝΗΣ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑΣ 151_<br />
διαπράξει ο βυζαντινός λαός και οι κυβερνήτες του εξηγούν<br />
την τιμωρία που περιμένει τον βυζαντινό κόσμο. 26 Με αυτή την<br />
πεποίθηση κάθε απόπειρα να αναληφθεί οποιαδήποτε δράση<br />
για αποφυγή του χειρότερου, κάθε προσπάθεια, απλούστατα,<br />
για τη σωτηρία ή πιο περιορισμένα για το συμφέρον της χώρας,<br />
απέβαινε μάταιη και ανώφελη, μια και η κρίση του Θεού<br />
ήταν οριστική και αμετάκλητη.<br />
Το Βυζάντιο όφειλε να χαθεί για να αποπλύνει τα αμαρτήματα<br />
του. Αυτή ήταν η θεία βούληση και τίποτα δεν μπορούσε να<br />
εμποδίσει την εκπλήροοσή της. Έτσι έχουμε την αρχή που εξήγε<br />
ίτη μοιρολατρική στάση των Βυζαντινοδν μπροστά σε σοβαρά<br />
γεγονότα που κρίθηκαν όμως ανεπανόρθοπα. Κάθε «κατ' οικονομίαν»<br />
διευθέτηση ήταν αποδεκτή, η προσέγγιση με τους Τούρκους<br />
δεν ήταν καταδικαστέα, αφού μέσα σε αυτό το πλαίσιο οι<br />
Τούρκοι εμφανίζονταν (ος το μέσο για την εκπλήρωση της θείας<br />
βούλησης.<br />
Η προέκταση αυτής της θεωρίας βρίσκεται φυσικά στο<br />
αποκαλυπτικό όραμα του τέλους της Ιστορίας, που κατακτά<br />
όλο και περισσότερο τους Βυζαντινούς 27 . Κατά την τελευταία<br />
αυτή περίοδο του Βυζαντίου, η εσχατολογική λογοτεχνία για<br />
το τέλος του πολιτισμένου κόσμου και τη βασιλεία του Αντίχριστου<br />
γνωρίζει ιδιαίτερη άνθηση 28 . Προοδευτικά ο λαός άρχισε<br />
να συγχέει το τέλος του Βυζαντίου με το τέλος του κόσμου στο<br />
σύνολο του. Η αναγέννηση του Βυζαντίου θα σημείωνε κανονικά<br />
την αναγέννηση του Χριστιανικού Κόσμου. Αυτή η μεσσιανική<br />
πεποίθηση για το ανανεωμένο Βυζάντιο θα διατυποοθεί<br />
με ποιητικό τρόπο με την έκφραση που χρησιμοποιούσαν οι<br />
Έλληνες του Εύξεινου Πόντου: «Η Ρουμανία (δηλαδή το Βυζάντιο)<br />
ακόμα και νεκρή ανθεί». Αυτό το προφητικό όραμα θα<br />
οδηγήσει τους Έλληνες να υιοθετήσουν ως σύμβολο της ιστορίας<br />
τους, συχνά άτεχνο εξάλλου, το φοίνικα που ξαναγεννιέ-
Change language