arveler

46 ΕΛΕΝΗ ΓΛΥΚΑΤΖΗ-ΑΡΒΕΛΕΡ
εκστρατεία. Συνιστά επιπλέον στους διοικητές να βγάζουν λόγο
στους στρατιώτες πριν από κάθε επίθεση. Επισημαίνει τέλος
στους ποιητές και στους διοικητές τα θέματα, τα κείμενα
τα οποία πρέπει να εκμεταλλεύονται, για να αγγίζουν ως το
βάθος τις καρδιές των πολεμιστών, να τους ενθαρρύνουν και
να ενισχύουν την ανδρεία τους. Έτσι ο Λέων ΣΤ μάς άφησε
άθελα του ένα υπέροχο πατριωτικό μανιφέστο, που αποτελεί
στην πραγματικότητα το εγχειρίδιο των εθνικών βυζαντινών
αξιών. Αυτό το κείμενο, από το οποίο δίνουμε πιο κάτω μερικά
αποσπάσματα, δεν χρειάζεται κανένα σχολιασμό για το περιεχόμενο
του εθνικισμού που εμψύχωνε εκείνη την εποχή κάθε
βυζαντινό. Οι κανταδόροι (συνθέτες) πρέπει να υπενθυμίζουν
πριν απ' όλα την ανταμοιβή που συνοδεύει την πίστη στον
Θεό, τα ευεργετήματα που παραχωρούνται από τον αυτοκράτορα
και τις προηγούμενες επιτυχίες. Να υπογραμμίζουν κυρίως
ότι η μάχη που θα δώσουν είναι για τον Θεό, για την αγάπη του
Θεού, για όλο το έθνος και πάνοι απ' όλα για τα αδέλφια μας,
που βρίσκονται κάτω από το ζυγό των απίστων, για τα παιδιά
μας και τις γυναίκες μας, για την πατρίδα μας. Να μην ξεχνούν
να υπενθυμίζουν ότι η μνήμη εκείνων που έπεσαν για την ελευθερία
των αδελφών μας είναι αιώνια και ότι ο πόλεμος διεξάγεται
εναντίον των εχβρών του Θεού. Πιο κάτω στις συμβουλές
που απευθύνει ο Λέων ΣΤ στους διοικητές, τους θυμίζει ότι
οφείλουν να είναι έτοιμοι να θυσιάσουν τη ζωή τους για την πατρίδα
και την ορθή χριστιανική πίστη όπως και οι στρατιώτες
τους, που με την κραυγή: «Ο Σταυρός θα νικήσει» πολεμούν
σαν στρατιώτες του Χριστού, του Κυρίου μας, για τους γονείς,
για τους φίλους, για την πατρίδα, για ολόκληρο το χριστιανικό
έθνος 11 . Μπορεί να υπάρξει καλύτερη περιγραφή για το υπόβαθρο,
το περιεχόμενο, τη δύναμη και την επίδραση του βυζαντινού
εθνικισμού πάνω στους αξιωματικούς και τους στρατιοό-
Η ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΙΔΕΟΛΟΓΙΑ ΤΗΣ ΒΥΖΑΝΤΙΝΗΣ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑΣ 47
τες που, ας μην το ξεχνάμε, προέρχονταν τώρα από όλα τα στρώματα
της βυζαντινής κοινωνίας;
Είναι γεγονός ότι ο βυζαντινός εθνικισμός προκάλεσε την
κινητοποίηση των δυνάμεων ενός ολόκληρου λαού για τη σωτηρία
της πατρίδας του, της βυζαντινής πατρίδας, που ταυτιζόταν
τώρα με ολόκληρη τη χριστιανική κοινότητα. Αυτή ακριβώς
η κυρίαρχη ιδέα, που συνδέει το βυζαντινό και το χριστιανικό
έθνος, αποτελεί το θεμέλιο της ενότητας του Βυζαντίου
και τη βάση της ιδεολογικής πολιτικής του εκείνη την εποχή.
Από εδώ και εμπρός οι Βυζαντινοί θεωρούν κανονικά ότι
αποτελούν τον νέο «περιούσιον λαόν», ότι η αυτοκρατορία τους
είναι ο καθορισμένος υπερασπιστής της χριστιανοσύνης, ότι
το κράτος και ο στρατός του είναι τα όργανα του Θεού εναντίον
των εχθρών του, των απίστων. Πρέπει να παραδεχτούμε ότι το
έθνος και κατά συνέπεια και ο βυζαντινός εθνικισμός δεν γεννήθηκαν
για την αντιμετώπιση των Βουλγάρων, τους οποίους η
Αυτοκρατορία κατόρθωσε με τον καιρό να απορροφήσει ή να
αφομοιώσει μην μπορώντας να τους απομακρύνει από τα εδάφη
της, ούτε για την αντιμετώπιση των Περσών, από τους οποίους
διεκδίκησε ωστόσο την κυριαρχία στην Ανατολή, αλλά για την
αντιμετώπιση των Αράβων, που ήταν οι κατεξοχήν άπιστοι και
εμπνέονταν επίσης από τη δύναμη και τη μεγάλη ιδέα του ιερού
πολέμου. Δεν υπερβάλλουμε καθόλου, αν πούμε ότι ο βυζαντινός
εθνικισμός υπήρξε ακριβώς η βυζαντινή απάντηση
στον ιερό πόλεμο του Ισλάμ. Πρόκειται λοιπόν, πριν απ' όλα,
για μια χριστιανική ιδέα, εμποτισμένη μάλιστα με μυστικιστικούς
τόνους. Είναι αυτή η ιδέα που δίνει πράγματι στο εξής σε
όλες τις στρατιωτικές επιχειρήσεις της Αυτοκρατορίας τη μορφή
και το χαρακτήρα πραγματικών «σταυροφοριών» 12 .
Ο Βυζαντινός λαός θα αγαπήσει αυτή τη ζωντανή ιδέα που
ταυτίζει τη βυζαντινή πατρίδα και τη χριστιανική πίστη στον