ZaÅ‚Ä cznik 10 - Fundacja Polsko-Niemieckie Pojednanie

Sobibór - badania archeologiczne...
Przez długi okres, po zakończeniu II wojny światowej, teren byłego obozu zagłady
w Sobiborze był miejscem opuszczonym, ale i mało znanym. Nie podejmowano
żadnych działań, które zmierzać miałyby do poznania historii i upamiętnienia
tego miejsca.
Mordechai Zanin, redaktor naczelny gazety “Die letzte Neies”, odwiedził po
drugiej wojnie światowej 100 zniszczonych gmin żydowskich. Dotarł również do
Sobiboru. Sam autor opowiada o tym w następujący sposób:
„Podawanie się za angielskiego dziennikarza w realiach powojennej Polski, kiedy
komunistyczny rząd i ludzie przepełnieni byli nienawiścią w stosunku do Żydów
i zagrabiali żydowskie mienie, otwierało dla mnie serca wszystkich warstw społecznych:
rolników, mieszkańców miast, intelektualistów oraz artystów, którzy pragnęli
oczyścić swoje sumienia z grzechu. Ujrzałem tragedię żydowską z perspektywy ich
sumienia”. Zanin opisał wszystko, co zobaczył, usłyszał i czego doświadczył. Jego
opis zamieszczony w nowojorskiej gazecie „Forwards” bez wątpienia poruszył amerykańską
społeczność żydowską. „W Sobiborze nic nie zostało” to rozdział z jego
książki zatytułowanej „Uber Stein Und Stock”, która ukazała się w 1952 r. Książka
opisywała zagładę żydowskiej społeczności Włodawy:
[…] Około 10 kilometrów od Włodawy wzdłuż torów kolejowych prowadzących
do Chełma znajduje się stacja kolejowa „Sobibór”. To w sobiborskim lesie Żydzi
z okręgu lubelskiego doświadczyli najstraszliwszej z możliwych katastrof. Obecnie
cisza wypełnia małą stację kolejową, las szumi dookoła. Za lasem płynie rzeka Bug.
Tutaj biegnie granica polsko – radziecka. Jednak nie musisz się obawiać, że jesteś
na obszarze granicznym. Kilku rolników znika w gęstwinie lasu. Wracają do swojego
spokojnego życia. Zatrzymuję jakiegoś rolnika i proszę, żeby zabrał mnie na teren
obozu zagłady. Rolnik przygląda mi się i nie rozumie moich intencji. Mówię mu, „Nie
za darmo!”. Dobrze panu zapłacę. Rolnik prowadzi dosyć ubogie życie. Mogliśmy
się dogadać. Nie rozumie jednak, dlaczego chcę mu płacić, skoro i tak nie można tam
niczego zobaczyć. Naprawdę nic tam nie ma. Chodzi mi o miejsce, w którym mordowano
Żydów – mówię. A… Żydów. Głęboko w lesie przez dwa lata spalono wielu
Żydów. Jednak nie pozostało tam już nic. Uzgodniliśmy, że zapłacę mu za pokazanie
mi miejsca, w którym niczego nie ma. Przekraczamy tory kolejowe i polną drogę,
po czym zagłębiamy się w las. Rolnik opowiada mi, że Niemcy przebili się przez las
i transporty z Żydami kierowano bezpośrednio do komór gazowych. Zachowały się
tam ślady tego cierpienia. Po dwudziesto minutowym spacerze docieramy do nagiego
skrawku lasu. W pierwszej chwili wydaje się, że była tutaj kiedyś wieś, która
spłonęła, a ludzie uciekli. Na ziemi wśród nielicznych chwastów leżą porozbijane kawałki
cegieł i czerwono - szara ziemia. Grunt pod chwastami jest rozkopany tworząc
wąskie i głębokie doły. Cały ten zapomniany teren wydaje się być mniejszy niż teren
obozu w Treblince. Na tym obszarze było pięć baraków dla morderców z SS i Ukraińców.
Dwa baraki dla Żydów, których wybierano z transportów do pracy (jeden dla
kobiet i jeden dla mężczyzn), krematorium i komora gazowa, która mogła pomieścić
500 Żydów. 4 baraki, w których ofiary zdejmowały ubrania, warsztat stolarski i kra-