Vel 249. 963 Tweede Kamer.

992
28ste VERGADERING. — 12 DECEMBER 1933.
2. Vaststelling van hoofdstuk VI (Departement van Onderwijs, Kunsten en Wetenschappen) der Rijksbegrooting voor 1934.
AVONDVERGADERING.
(Bijeenrocpingsuur 8.30 namiddag.)
Voorzitter: de heer van Dijk.
Aan de orde is de behandeling van het ontwerp van wet tot
vaststelling van hoofdstuk VI (Departement van Onderwijs,
Kunsten en Wetenschappen) der Rijksbegrooting voor het
dienstjaar 1935 (2).
De heer Ketelaar, voorzitter van de begrootingscommissie,
brengt het volgende verslag uit:
In handen van de begrootingscommissie voor hoofdstuk VI
der Rijksbegrooting voor 1934 (2) is gesteld een adres van de
Algemeene Vereeniging van Leeraren bij het Middelbaar Onderwijs,
de Katholieke Leerarenvereeniging „St. Bonaventura" en
de Vereeniging van Leeraren bij het Christelijk Middelbaar
Onderwijs, waarin bezwaar wordt gemaakt tegen de zinsnede op
blz. 4 van de Memorie van Toelichting, waarin de Minister
mededeelt, dat het in de bedoeling ligt om door vermindering
van het aantal gecommitteerden bij de eindexamens aan de
hoogereburgerscholen te geraken tot verlaging van de kosten
dier examens, en waarin zij verzoeken te willen bevorderen, dat
het aantal deskundigen niet zal worden verminderd, subsidiair
dat of de vergoeding voor het nazien van schriftelijk werk zou
worden afgeschaft, of een matig examengeld zou worden geheven
van hen, die slagen en wier ouders niet on­ of minvermogend
zijn.
"Uw commissie heeft de eer voor te stellen, dit adres neder
te leggen ter griffie, ter inzage van de leden.
De Kamer vereenigt zich met de voorgestelde conclusie.
De algemeene beraadslaging wordt geopend.
De heer Moller: Mijnheer de Voorzitter! Het is in deze
beroerlijke tijden allerminst verkwikkelijk Minister te zijn van
Onderwijs, Kunsten en Wetenschappen. De verzorgende bemoeienis
te hebben met een zoo voornaam deel van ons gemeenschapsleven,
de oultureele vorming van ons heele volk, en dan
toch schijnbaar weinig of geen ander positief werk te kunnen
doen dan met inspanning van alle krachten te bewaren wat wij
in langen moeizamen arbeid verworven hebbeu, en dat te bewaren
door veel weg te snijden, wat, zonder het eigenlijke leven
te deren, weggesneden kan en helaas moét worden, — er is
opwekkender werk te doen dan dit, dat nu onverbiddelijk door
de omstandigheden geëischt wordt. Maar het is toch ook een
opwekkende arbeid, om te bewaren, met _ volle menschelijke
kracht, wat het bewaren zoo volop waard is.
Ik ben het eens met den Minister, dat wij in dezen tijd door
de harde noodzaak gedwongen worden te amputeercn, zelfs ledematen
te amputeeren, die een zeer verdienstelijke en hoogst
gewenschte functie hebben, maar die wij niet kunnen behouden,
willen wij het leven zelf niet aan de meest ernstige gevaren
blootstellen. Deze troost hebben wij, dat die amputaties van
het zeer gewenschte niet alle en niet altijd onherstelbaar zijn,
maar dat^ecnmaal weer betere tijden een en ander zullen teruggeven
vau wat tijdelijk verloren is gegaan. Toch is het maar
(Moller.)
schijnbaar, en dus een onjuiste meening, dat nu geen ander
positiet werk voor ons onderwijs kan gedaan worden, dan bewaren
wat voor de cultuur van ons volk levensnoodzakelijk is.
Volkomen juist lijkt mij de opvatting van den Minister, dat ons
geheele onderwijs opnieuw moet worden ingericht en dat niet
alleen om redenen van bezuiniging, maar ook in het belang van
het onderwijs zelf. Want inderdaad, er zijn veel maatregelen te
nemen, die bezuiniging brencren en tegelijk betere onderwijsverzorging.
Zorg moet, met den Minister, ons allen vervullen
voor het behoud van goed onderwijs in alle geledingen. Met
grooto waardeering voor de voortvarendheid en n-iet vertrouwen
zie ik dan ook de aangekondigde wetsvoorstellen te gemoet. Het
lijkt mij een gelukkige gedachte, dat er eerst een „algemeene
regeling van het onderwijs in zijn geheel" (Memorie van Antwoord,
blz. 2) zal worden ingediend. Zie ik het goed, dan zal
dit een soort grondwet zijn voor het onderwijs, waarin worden
samengebracht alle bepalingen, waaraan elke tak van onderwijs
zal moeten voldoen, waarna de afzonderlijke regelingen als een
soort organieke onderwijswetten zullen worden voorgesteld. Ik
hoop van harte, dat het dezen Minister mag gegeven zijn dezen
herbouw van ons onderwijs, tot welzijn van ons volk, tot stand te
brengen.
Het ligt dan ook geheel in de lijn van deze hervormingen, dat
sterker concentratie en juister verdeeling van het gcheele voortgezet
onderwijs door den Minister met kracht bevorderd wordt.
Over enkele onderdeden van deze concentratie wilde ik meer
bijzonder spreken bij de IVde afdeeling, voorai over de concentratie
van het middelbaar onderwijs en over de inspectie. Hier
wenschte ik alleen deze vraag te stellen : wordt in de hier bedoelde
concentratie van het voortgezet onderwijs ook het uitgebreid
lager onderwijs betrokken? De Minister weet, dat ik jarenlang
voor de betere verdeeling van het voortgezet onderwijs door
concentratie gepleit heb. Maar, naar mijn meening, is hier geen
bevredigende herinrichting te verkrijgen, bevredigend zoowel
voor het onderwijs als voor de financiën, wanneer niet met zorg
wordt bestudeerd, of naast het u.l.o. middelbaar onderwijs of
wel naast middelbaar onderwijs het u.l.o. op zijn plaats is, in
dien omvang en in dien overvloed, zooals nu in vele gemeenten
het geval is. Er is in verschillende gemeenten, of wil men streken,
van beide te veel. zoodat öf een van beide soorten hier of
daar zal moeten verdwijnen, öf beide, als zij behoorlijke reden
van bestaan hebben, dienen beperkt of geconcentreerd 10
worden.
Wat de bezuiniging betreft, waarover de Minister in de
Memorie van Toelichting gesproken heeft en die ook van elders
bekend is, hieromtrent wilde ik twee punten nader beschouwen.
Vooreerst de verhouding van do bezuinigingen op hooger
onderwijs en die op lager onderwijs. Volkomen juist acht ik ïvnt
de Minister zegt, dat op het hooger onderwijs veel minder bezuinigd
moet en kan worden, niet in procenten, maar in de geldswaarde,
want het lager onderwijs alleen heeft immers een begrooting,
die tienmaal zoo groot 18 als die van het hooger onderwijs.
Dat beteckent dus, dat elk procent, dat men op lager
onderwijs bezuinigt, in geldswaarde tienmaal zoo groot is als
één procent op het hooger onderwijs. Er kan dus geen sprake
zijn bij beide eenigszins gelijk op te bezuinigen; dertig procent
bij hooger onderwijs is in geldswaarde gelijk aan 3 procent bij
het lager onderwijs. In het hooger onderwijs zijn wij al enkele
jaren aan de 30 procent vermindering toe. Ik ben het met den
Minister eens, dat het juist noodlottig en vernietigend kan en
zeker zal worden, wanneer wij hier niet groote omzichtigheid
betrachten. Het geheele hooger onderwijs immers, met de afdeeling
Kunsten en Wetenschappen samen, vormt nog geen 9 procent
van het geheel van deze begrooting. En toch, het hooger
onderwijs en de bevordering van kunsten en wetenschappen is
van buitengewoon belang en % r olstrekt noodzakelijk voor de cultuur
van ons geheele volk. Hier ligt immers niet alleen de hoogste
vorming van onze cultuur, maar ook de sterkste stuwing
voor de volkscultuur in zijn geheel. Verzwakken wij ons hooger
onderwijs, zoodat het inderdaad niet meer zijn taak kan volbrengen,
en zoo ook de toch reeds matige bevordering van onze
kunsten en wetenschappen, dan verzwakken wij ook onvermijdbaar
do geheele geestelijke volkskracht. Immers daar worden do