Vel 249. 963 Tweede Kamer.

More documents

Recommendations

Info

1012 28ste VEEÜADEEING. — 12 DECEMBER 1933. ———— —•» 2. Vaststelling van hoofdstuk VI (Departement van Onderwijs, Kunsten en Wetenschappen) der Eijksbegrooting voor 1934. (Zijlstra.) verdedigd, niet vereenigen; het is een opvatting, die mij doet vragen, of deze Minister wel vertrouwd is, wanneer hij ten aanzien van het hooger onderwijs maatregelen neemt. De heer van der Heide erkent nu: wetenschap en geloof hooren bijeen, maar hij maakt nu de tegenstelling: wetenschap en dogmatiek en niet wetenschap en geloof, en zegt dan: die dagmatiek is er niet bij de echte wetenschap, maar bij de Kerk; wat daar in Nemegen onderwezen wordt — hij wees ook op de Calvinistische universiteit — is ten slotte kerkelijke dogmatiek. Hierbij zou men eigenlijk allereerst moeten vragen: wat verstaat men onder een dogma. Daaronder wordt altijd verstaan — ik zeg het niet volkomen juist, maar formuleer voor de vuist weg —, dat men een vorm geeft aan hetgeen men werkelijk als de waarheid gelooft. Nu zegt de geachte afgevaardigde: ik erken drieërlei grondslag van de wetenschap, drieërlei geloof. In de eerste plaats de werkelijkheid van de wereld buiten ons, in de tweede plaats de gelijkheid van de structuur van ons denken, zoodat wij met elkaar over die dingen kunnen praten, en in de derde plaats de mogelijkheid, die den mensch in zijn rede gegeven is, relatieve wetten te vinden. Over de laatste twee grondslagen wil ik niet spreken. Er zit iets in, dat moet worden toegestemd. Het komt op de eerste stelling aan. De werkelijkheid buiten ons, dat is dus het geloof omtrent die werkelijkheid. Welke is de werkelijkheid van de wereld? Daaromtrent moet men een gedachte hebben en ook de geachte afgevaardigde zegt: daaromtrent moet men een geloof hebben; de geachte afgevaardigde ontkent, welnu ik zeg dan, ook al zegt de geachte spreker het niet, dan is het toch zoo, want de wereldwerkelijkheid buiten ons wordt door den geachten spreker beschouwd en wordt ook beschouwd door een leeraar aan de hoogeschool te Niimegen. Hoe ziet men die nu? Ons weten berust op een bepaald vooroordeel, dat de grondslag is, het fundament, dat aan ons wetenschappelijk denken ten grondslag ligt. Nu komt het er dus op aan, of wij die wereldwerkelijkheid erkennen als werk-elijkheid, die geschapen is door God en door Gods kracht wordt onderhouden, en beheerscht wordt door Gods almacht, waaromtrent ons de biizondere openbaring in Gods Woord is gegeven, of dat men denkt, dat het een werkelükheid is. welker wezen en wording men moet zoeken; die, zooals Spencer zegt, voor ons ten slotte het onkenbare is, of iets, dat door onze rede kan worden gevonden en geformuleerd buiten alle openbaring om. Men gevoelt dus. dat hier niet tegenover elkaar staan : aan de eene zijde een wetenschap, die de wereldwerkelijkheid buiten zich heeft, en aan den anderen kant een wetenschap, die op een kerkelijk dogma is gebouwd, maar aan den eenen kant wetenschap met een dogma omtrent die wereld werkelükheid en aan den anderen kant ook een wetenschap met een dogma. Zoo is de toestand: aan den eenen kant een wetenschap, waaraan ten grondslag ligt het denken van den mensch, het zoeken, peinzen en gissen van den mensch van uit een door hem zelf gekozen uitgangspunt, en aan de andere zijde een wetenschap, 'waarbij het denken en peinzen uitgaat van de zekerheid van het geloof, rustend op den vasten grondslag van de geopenbaarde waarheid Gods. Daarvan, Mijnheer de Voorzitter, willen wij getuigenis afleggen; dat voor ons de wetenschap is een bouwen in geloof op het onfeilbare Woord van God. De vreeze des Heere is het beginsel der wetenschap. Het beginsel. Dat wil dus niet zeggen, dat wij onze wetenschap zoo geheel kant en klaar in dat Woord voor ons hebben. Maar wel dit, dat de wetenschap wordt beheerscht door ons geloot in Gods Woord, van het fundament af tot het dak toe. Dat is de Christelijke wetenschap en die wetenschap behoeft niet achter te staan bij de wetenschap, die de pretentie heeft geen geloof te bezitten, hoewel ze toch weer op geloof gebouwd is, dat haar evenzeer bepaalt. Mijnheer de Voorzitter! Het is den heer van der Heide niet gelukt hier een tegenstelling uit te spreken, zooals hij die heeft bedoeld; zijn wetenschap berust op geloof, op een dogma, maar een geloof, dat geen vastigheid heeft; en de wetenschap, die hij heeft bestreden, de Calvinistische, heeft een vastigheid, die ons is geopenbaard in het Woord Gods, en die wetenschap alleen is het, die ten slotte tot de beste resultaten leiden kan, omdat het uitgangspunt en het doel zuiver zijn gesteld. De heer Wijnkoop: Mijnheer de Voorzitter! Hetzelfde onderwerp, dat den heer Zijlstra gedrongen heeft zich in de discussie te mengen, brengt ook mij daartoe. Het is naar aanleiding van den driehoek Rotterdam—Tilburg—Nijmegen, om het zoo te noemen, die door den Minister ook in de stukken in het geding is gebracht, en ik ben over deze zaak in zooverre zéér ongerust, want Tilburg wil de Minister eventueel subsidieeren, in Nijmegen heeft hij zijn schoone rede over geloof en wetenschap gehouden, en een Minister, die zoo is, nota bene in een tijd, waarin door hem zooveel over bezuiniging gepraat wordt, en die zooeven zelfs heeft probeeren te vertellen, dat wij moeten begrijpen, dat er niets anders is op dit gebied dan bezuiniging, die zelfde Minister komt nu vertellen, dat hij principieel heel gaarne de Roomsche handelshoogcschool zou steunen, maar tegelijkertijd geeft hij de Rotterdamsehe een deuk. Deze zaak is op het oogenblik verder niet actueel aan de orde, maar ter kenschetsing van dezen Minister is ze van buitengewoon belang. Intusschen is door het optreden van den heer van der Heide deze zaak in een richting gekomen, waarvan ook ik een enkel woord wil zeggen, de verhouding van geloof en wetenschap. Ik wil wel zeggen, dat ik eigenlijk met goed begrijp wat de heer van der Heide den Minister verwijt. Als ik over de zaak zou praten, zou ik natuurlijk van mijn standpunt een zeer goede reden hebben om het standpunt van den Minister aan te vallen, maar de heer van der Heide staat principieel op precies hetzelfde standpunt als de Minister, namelijk, dat geloof en wetenschap elkaar niet uitsluiten. Ik sta heelemaal niet op dat standpunt, maar voor iemand als den heer Marchant — het woord eerlijk is misschien in dit opzicht voor een der partijen eenigszins bard —, die, waar hij niet wil volhouden, dat geloof en wetenschap onvereenigbaar zijn, het dan ook maar zegt, dat zij niet onvereenigbaar, dus wel degelijk vereenigbaar zijn, heb ik dan meer respect dan voor het standpunt van den heer van der Heide, die ook geloof en wetenschap vereenigbaar acht, maar er omheen staat te praten. Ten slotte heeft de heer van der Heide dan gesproken over een tegenstelling: wetenschap-dogmatiek of: wetenschap-Rome. Ik handhaaf echter de tegenstelling: wetenschap-godsdienst, en speciaal wetenschap-Christendom, omdat het Christendom de godsdienst in het bijzonder is. Dit is natuurlijk niet, omdat men tegen het Christendom een bijzonderen haat heeft, maar omdat, wanneer men over godsdienst spreekt, het Christendom de godsdienst in bet bijzonder is. Als ik dus zeg, dat Christendom en wetenschap onvereenigbaar zijn, dan zeg ik principieel: Christendom en wetenschap zijn onvereenigbaar, maar niet om aan de moeilijkheid te ontkomen: wetenschap en dogmatiek of wetenschap en Rome zijn onvereenigbaar. Ik heb eenige jaren geleden met een vriend van den heer van der Heide bij een andere gelegenheid daarover gediscussieerd en toen gezegd, dat dergelijke menschen, die zoo spreken, eigenlijk noch Christenen, noch socialisten zijn; dat handhaaf ik ten aanzien van den heer van der Heide nu; zij zijn niets, omdat zij niet willen zeggen, waarop het aankomt. Ik handhaaf dus mijn standpunt: godsdienst en wetenschap onvereenigbaar. Dat heeft trouwens de historie, de practijk getoond. De werkelijkheid is, dat de godsdienst overal met de wetenschap overhoop ligt en dat het Christendom speciaal, zoowel in Roomschen als in Protestantschen vorm, en überhaupt de religie overal, waar ze zich in de zaak der wetenschap men^t, de wetenschap in technischen zin vervalscht. Wanneer in een laboratorium zit een wetenschappelijk man, zooals de mannen, door den heer van der Heide genoemd, kan hij op zich zelf ziin geloof hebben, maar in hun wetenschappelijk werk zelf hebben zij dat niet. Dat is het dualistische, waartegen ik natuurlijk opkom. Ik erken dit dualisme niet als juist. Als die religieuze heeren zouden doordenken, zouden zij dat zelf bemerken, ook in hun wetenschap zelf. In het laboratorium zijn ze geen Christenen, maar wetenschappelijke mannen zonder meer. Hun Chrisïondom heeft niets met hun wetenschap te maken en als zii het in de wetenschap zouden brengen, zouden zij die vervalsenen Ik kom dusdoende wel tegen het standpunt vm den heer Marchant op, maar dat is het standpunt, zooals dat tc>enwoor-
1013 28ste VERGADERING. — 12 DECEMBER 1933. 2. Vaststelling van hoofdstuk VI (Departement van Onderwijs, Kunsten en Wetenschappen) der Rijksbegrooting voor 1934. (Wijnkoop e. a.) dig van kapitalistisch standpunt wordt geformuleerd; daaraan probeert de heer van der Heide te ontkomen, hoewel hij zelf op hetzelfde standpunt staat. Het is ook onjuist, wanneer de heer van der Heide probeert het materialisme anders te maken dan het is. Het vulgaire materialisme van Büchner, Moleschott en Vogt, dat lang heeft doorgewerkt, maar dat door het Marxisme steeds is bestreden, is niet het oorspronkelijke materialisme; dat is uit den Griekschen tijd gekomen, door Spinoza en de Franschen van de 18de eeuw overgenomen, na dien tijd vervlakt en door Marx weer op pooten gezet en verder ontwikkeld. Dit is het dialectisch materialisme, en dit dialectisch materialisme erkent, omdat het dat proefondervindelijk voor zich ziet, ten eerste een werkelijkheid buiten ons, erkent, omdat het dit proefondervindelijk ziet, dus niet als „geloof", dat ten tweede alle krachten uit die werkelijkheid zelf komen en geen kracht buiten die werkelijkheid bestaat, dus alle krachten aan die werkelijkheid immanent. Dat is geen geloof, want dit zijn dingen, die proefondervindelijk blijken, die men in de werkelijkheid door de natuurwetenschap, de natuurhistorie en de historie ziet buiten ons. Vóór ons reeds hebben de natuurkundigen en al degenen, die zich met het menschheidsprobleem natuurwetenschappelijk hebben beziggehouden, dit proefondervindelijk aangetoond. In de derde plaats zijn èn de menschen èn hun geest ook in oen bepaalde sprongsgewijze ontwikkeling, niet dus enkel in evolutie, maar in een — in de natuur — revolutie ontstaan en reeds aanwijsbaar ontstaan, in dialectisch-revolutionnaire ontwikkeling. Mijnheer de Voorzitter! Ik zal hier niet dieper op ingaan, ik stel alleen ons materialistisch standpunt zeer algemeen tegenover het geloofsstandpunt van den heer Marchant, maar ook tegen het dubbelzinnige, óók geloofsstandpunt, van den heer van der Heide. Ten slotte, Mijnheer de Voorzitter, een opmerking over een andere zaak, welke door den heer Westerman naar voren is gebracht. De heer Westerman komt nog eens spreken over de vele studenten, die er zijn. Is dat eigenlijk iets bijzonders? Er is van alles te veel, dus ook te veel studenten. Waarom is de heer Westerman toch zoo kwaad op die studenten? Hij heeft ons verteld, waarom hij zoo kwaad is op hen. Hij zeide: hier wrikken zich krachten los van onberekenbare beteekenis! Wat hij daarmede eigenlijk bedoelt, heeft hij ook gezegd: ,,er wordt dynamiet aangedragen voor de fundamenten van onze samenleving", en dergelijke dingen meer. Ik vraag mij af: wat stelt de heer Westerman zich eigenlijk voor? Gesteld, dat deze Minister — die ontzaglijk veel kan, niet waar, en dat straks immers bewijzen zal! — hier inderdaad „een oplossing" zal weten te vinden. Wat is dat dan voor een oplossing? Dat hij de menschen, die hier te veel zijn, terugdringt naar elders, waar zij óók te veel zijn! Wil de heer Westerman ons wijsmaken, dat daardoor de krachten, die de samenleving op het oogenblik breken — daarin heeft hij gelijk, de feiten stelt hij zooals ze zijn, daarom is hij ook zoo angstig—, worden weggedrongen! Geen sprake van. Zij worden eenvoudig teruggedrongen naar een andere plaats. Maar op één punt moeten wij natuurlijk de angst van den heer Westerman omzetten in wat zij werkelijk beteekent. Het beteekent dit, dat, als men de krachten, die het kapitalistisch stelsel op het oogenblik geen eten weet te geven, voorziet van weten, dan worden zij tiendubbel zoo machtig tegen deze maatschappij, en daarom komt ook de heer Westerman tot dezelfde afbraak, waarop ik den heer Marchant in mijn algemeene beschouwingen reeds heb betrapt. De heer Marchant wil alles ten aanzien van het onderwijs afbreken en ongetwijfeld de heer Westerman ook. maar wij mogen hier nu eenmaal bij deze afdeeling niet over spreken, en ik moet, om thans niet met u, Mijnheer de Voorzitter, in conflict te komen, alleen spreken over de afbraak bij deze afdeeling. De heer Westerman heeft angst, wanneer het weten komt tot de worklooze massa. Zoo zit de zaak en ik wenschte dit naar aanleiding van hetgeen ook door anderen is opgemerkt even recht te zetten. De heer Goseling: Mijnheer de Voorzitter! De heer van der Heide heeft ons zoo juist vergast op een verrassende en interes (Goseling.) santé rede. Of zij even verrassend en even interessant was als die van den Minister van Onderwijs te Nijmegen, laat ik in het midden, maar beide redevoeringen hadden dit gemeen, dat zij verrassend waren, althans voor mij. Ik wist niet te voren, wat de Minister in Nijmegen zou zeggen. Ik geloof, dat zeer veel leden met mij in deze <strong>Kamer</strong> er niet op gerekend hadden, dat de heer van der Heide deze zaak zou aansnijden, maar hij heeft het gedaan. Hij heeft met gloedvolle overtuiging, zelfs, mag ik zeggen, met zichtbare bewogenheid, gesproken over de rede, die de Minister van Onderwijs goedgevonden heeft te houden bij de gelegenheid van het tweede lustrum, ik mag wel voor de variatie zeggen, van de Keizer Karel Universiteit. De Minister heeft te lang in de sfeer van het recht de zaken van anderen verdedigd dan dat hij behoefte zou hebben aan de verdediging door anderen van zijn uitingen, die misschien de heer van dei Heide als eenigszins excessief aanvoelt. Over de rede van den Minister zal ik dan ook slechts dit zeggen, dat naast de ergernis, waarop de heer van der Heide doelde — ik wil op gezag van den heer van der Heide gaarne aannemen, dat die bij sommigen gewekt is —, toch ook gewekt is een zekere bevrediging — ik zal het nu maar heel eenvoudig uitdrukken — wegens het doordringen van een beter en juister inzicht ook buiten de kringen, waarin men tot nog toe meende, dat dit inzicht alleen bestond. Wat het onderwerp betreft, dat de heer van der Heide besproken heeft, de verhouding tusschen geloof en wetenschap — het is natuurlijk niet doenlijk bij wijze van improvisatie op dit overmiddernachtelijk uur op dusdanige wijze hierover te spreken, als het onderwerp het eigenlijk verdient. Ik zou dan ook slechts een korte visie willen geven, zooals ik de zaak meen te moeten bezien in het staatkundige werk, dat hier onze zorg moet hebben. Dan zie ik het zoo: De heer van der Heide zegt: Er_ is geen strijd tusschen wetenschap en religie, er is geen strijd tusschen wetenschap en geloof. Inderdaad, daar ben ik het geheel mee eens. Ik ga zelfs zoover om te zeggen, dat, indien de uitkomsten van de wetenschap in strijd zouden zijn met het geloof, dan de wetenschap dwaalt en niet het geloof. In zooverre kan er geen strijd tusschen die beide zijn. Maar het geloof in Nijmegen — ik druk het kort samenvattend maar zoo uit —, zoo heeft de heer van der Heide gezegd, is een stelsel van kerkelijke dogmatiek. En daarvan is het gevolg, dat men krijgt samenpersing van alle wetenschap in vooraf klaargemaakte dogmatische systematiek. Dat is naar mijn vaste overtuiging een misvatting van het geloof, zeker een misvatting van het geloof naar Katholieke overtuiging. Maar als de heer van der Heide spreekt over wetenschap en die aanduidt als methodischen systematischen geestesarbeid, mag ik misschien in alle bescheidenheid opmerken, dat mij dat voorkomt te zijn do formeelc zijde van de wetenschap. Ik zal niet trachten een definitie van wetenschap te geven. Indien ik mij goed herinner, heeft dr. Kuvper in zijn groote rede bij de Hooger-onderwijswet er ongeveer 20 gegeven. Dit in het midden latende, geloof ik, dat ik mag aanduiden, dat de wetenschap ten doel heeft de kennis van de waarheid. En nu is het zóó, dat ten aanzien van die waarheid het menschelijk kennen en weten buitengewoon beperkt is. Over het algemeen merk ik terloops op, dat verschillende Katholieke denkers — ik noem alleen maar St. Thomas, die ook in ander verband, bij de Pensioenwet, is aangehaald — blijkbaar door het dogmatisch geloof weinig gehandicapt zijn in de scherpte van inzicht, in kennis en weten. Maar bezien van uit het oogpunt van het staatkundige werk, waarvoor wij hier de zorg hebben, zou ik willen zeggen: laat men zich verheugen, dat ook in ons land het zoo beperkte menschelijke kennen en weten steun zoekt in een hechte levensen wereldbeschouwing en laat men zich daarover vooral verheugen om de jeugd. Ik zou anders vreezen, dat, indien het al waar is wat de heer van der Heide aanvoerde, dat het tijdvak van materialisme en naturalisme meer dan 30 jaren achter ons ligt — het is de vraag of men zoo precies de grenzen kan aangeven —, toch misschien zou blijken, dat in de gedachten van velen het tijdperk van het rationalisme nog verre van afgesloten is. Nu komt het mij voor, dat zeker in onzen tijd het werk geen
Page 1 and 2: Vel 249. 963 Tweede Kamer. 28 STE V
Page 3 and 4: (Voorzitter e. a.) 965 28ste VERGAD
Page 5 and 6: Vel 250. 967 Tweede Kamer. 28ste VE
Page 7 and 8: 969 28ste VERGADERING. — 12 DECEM
Page 13 and 14: Vel 252. 975 Tweed© Kamer. 28ste V
Page 15 and 16: (van Voorst tot Voorst.) 977 28ste
Page 17 and 18: Vel 253. 979 Tweede Kamer. (IJzerma
Page 19 and 20: m 981 28ste VEEGADEELNG. — 12 DEC
Page 21 and 22: Vel 254. 983 Tweede Kamer, (Sneevli
Page 23 and 24: (Minister Oud.) 985 28ste VERGADERI
Page 25 and 26: Ve! 255. 987 Tweede Kamer. (Ministe
Page 27 and 28: (Amelink.) 989 28ste VERGADERING.
Page 29 and 30: Vel 256. 991 Tweede Kamer. (Ministe
Page 31 and 32: 993 28ste VEEGADEEING. — 12 DECEM
Page 33 and 34: Vel 257. 995 28ste VERGADEEING. —
Page 39 and 40: 1001 28ste VEEGADEE1NG. — 12 DECE
Page 41 and 42: Vel 259. 1003 Tweede Kamer. 28ste V
Page 43 and 44: 1005 28ste VERGADERING. — 12 DECE
Page 49: Vel 261. 1011 Tweede Kamer. 28ste V
Page 59 and 60: 1021 28ste VERGADERING. — 2. Vast

Vel 249. 963 Tweede Kamer.

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?