Vel 249. 963 Tweede Kamer.

Vel 262. 1015 Tweede Kamer.
28ste VERGADEEING. — 12 DECEMBER 1933.
2. Vaststelling van hoofdstuk VI (Departement van Onderwij s, Kunsten en Wetenschappen) der Eijksbegrooting voor 1934.
(Minister Marchant.)
geleverd, dat zij als bijzondere universiteit een onmisbaar clement
is geworden in het wetenschappelijk leven van Nederland. Nu
weet ik wel, dat de heeren, die denken als de heer van der Heide
en anderen, dat niet kunnen velen, die willeo dat niet erkennen,
maar daarmede bewijzen zij weer, dat zij een opvatting hebben
van de wetenschap, die wijst in de richting, welke ik in Nijmegen
heb bestreden. Ik vind het jammer, dat zij dat doen. Er is niet
de minste reden om zich kwaad te maken. Waarom heeft mijn
redevoering in Nijmegen aanstoot gegeven en ergernis in de kringen,
waarover de heer van der Heide heeft gesproken? Ik heb
toch geen woord mis gezegd? Ik heb toch op niemand een klad
geworpen ?
Op de wetenschap, zegt de heer van der Heide nu. Volstrekt
niet.
De heer van der Heide: De zoogenaamde officieele en de
zoogenaamde neutrale wetenschap, welke verwend zouden zijn.
De heer Marchant, Minister van Onderwijs, Kunsten en
Wetenschappen : Op die wetenschappelijke menschen van 30 jaar
geleden, die meenden, dat zij het alleen wisten? Dat heb ik
gecritiseerd en ik heb gezegd: ik ben blij, dat wij dat in Nederland
te boven zijn gekomen, want dat was onjuist. Daar behoeft
niemand aanstoot of ergernis aan te nemen.
De heer van der Heide heeft gevraagd: beteekent dat een
principieele gelijkstelling met de openbare universiteiten?
Neen, dat beteekent niets anders, dan wat ik heb gezegd. Volstrekt
geen principieele gelijkstelling van het bijzonder hooger
onderwijs met het openbaar hooger onderwijs. Maar er is hier
een beroep gedaan op dr. Bos; maar dr. Bos heeft zich nooit
verzet tegen de vrije universiteit. Dat was een man met breede
opvattingen in die dingen. Ik geloof niet, dat ik er anders over
denk dan dr. Bos, dien ik van meer nabij heb zien werken dan
de heer Zandt.
De heer Zandt:
gesproken.
In dat verband heb ik niet over dr. Bos
De heer Marchant, Minister van Onderwijs, Kunsten en
Wetenschappen: Dan weet ik niet in welk verband u over hem
hebt gesproken.
Mijnheer de Voorzitter! In de tweede plaats de handelshoogeschool
in Tilburg. Is dat ook al weer zoo erg, dat ik
gezegd heb, dat ik er geen principieele bezwaren tegen heb?
De heer van der Heide zegt: hoe is het mogelijk, dat gij er
geen principieele bezwaren tegen hebt! Zoo dikwijls als het
hier in debat is geweest Toen dacht ik: ben ik ook hier
weer verkeerd? Maar hij heeft gezegd: hebt gij niets gezegd.
Maar men kan toch niet het feit, dat iemand niets zegt, aannemen
als bewijs, dat hij een principieel tegenstander is van
iets I Integendeel zou ik zeggen. Ik heb mij er buiten gehouden.
Waarom? Omdat ik het verbazend moeilijk vond in die zaakeen
besluit te nemen. Ik heb dat altijd gevoeld; ik heb gevoeld,
dat het jammer was, dat in zekeren zin deze zaak hier in de
Kamer werd vertroebeld tot een politieke zaak. Zoo is het
altijd geweest. Daarvan moet ik niets hebben. Ik vond dat
soms wel een aardige sport, toen ik nog hier op de groene
banken zat. Maar wat mij daar paste, past mij hier op het
oogenblik niet altijd. Ik zeg niet, dat ik daaromtrent van
inzicht veranderd ben, in het geheel niet; ik sta juist te betoogen,
dat ik te voren niet over de zaak gesproken heb. De
bewijzen, die de heer van der Heide daaruit meende te kunnen
afleiden, lijken mij uitermate zwak.
Hoe sta ik tegenover de quaestie van de handelshoogeschool
in Tilburg? Ik sta op het standpunt: dat moet de Kamer
weten. Principieele bezwaren heb ik er niet tegen. Wanneer
de handelshoogeschool in Rotterdam wordt gesubsidieerd, kan
ook de handelshoogeschool in Tilburg worden gesubsidieerd.
Wanneer dus de Kamer meent, dat daarvoor uitgaven gerechtvaardigd
zijn te zijner tijd — want op het oogenblik zal wel
niemand het in zijn hoofd krijgen — dan zal de Kamer daarover
te zijner tijd beslissen en dan hoop ik het nog te beleven,
dat men mij zal kunnen herinneren aan de verklaring, die ik
Handelingen der Staten-Generaal. — 1933—1934. — 11.,
dit jaar heb gegeven, dat bij mij geen principieele bezwaren
bestaan.
Het volgende punt is het te groot aantal studenten. Dat
groote aantal studenten benauwt ook mij, maar ik weet niet,
hoe op een snelle en doelmatige manier dit euvel is te verhelpen.
De heer Westerman heeft eenige oorzaken genoemd,
maar hij vergat geloof ik de hoofdoorzaak, dat is wat wordt genoemd
de maatschappelijke capillariteit. Er zijn uit kringen,
waaruit vroeger geen studenten kwamen, hoe langer hoe meer
studenten gekomen. Men kan daaraan alleen iets doen door
hier en daar, waar het mogelijk is, een schotje te zetten; daar
waar de kleine stroompjes beginnen, die zich samen ten slotte
vereenigen in een grooten bergstroom. Als er kans is om ergens
door een schotje den toevloed te minderen, dan nemen wij dat
waar, want de overvloed is een maatschappelijk gevaarlijk
element.
Er zijn twee menschen, die zich daarover verheugen, de heer
Wijnkoop en de heer Westerman. Zoowel de communisten als
de nationaal-socialisten — het spijt mij dit te moeten zeggen
in presentie van den heer Westerman — vinden daar een zeer
ruim voorzien vischterrein. Het is mij dikwijls een groote ergernis,
wanneer de nationaal-socialisten de toename van hun aantal
volgelingen zoeken onder jongelieden van H.B.S. en gymnasium,
tot wie ze gaan zeggen: och, jongens, waarvoor werkt
gij. eigenlijk, gij vindt straks toch een gesloten leven voor u.
Gij moet bij ons zijn, want wij zullen zorgen, dat gij werk
krijgt.
Dat is een zoo ergerlijke demagogie, dat ik hoop, dat reeds
daaraan alleen die beweging te gronde zal gaan.
En ten slotte de muziek.
Het heeft mij gespeten, dat de heer Lingbeek, die mij heeft
medegedeeld, dat hij tot zijn leedwezen de vergadering moest
verlaten, heeft gesproken van de muziek als een particuliere
liefhebberij van mij. Het heeft met mijn particuliere liefhebberij
absoluut niets te maken. Maar waartegen kom ik op? Dat
de heer Zandt en de zijnen een tegenstelling maken tusschen
kunst en brood. Zijn vriend Kersten heeft onlangs gezegd: wat
doet gij met muziek en kunst aan menschen, die brood willen
hebben? Brood hebben zij noodig, niet „kunst en dergelijke".
Daar kan ik niet tegen. Dat is een materialisme, dat ik van
deze heeren allerminst had verwacht.
Geheel mijn leven heb ik met smart waargenomen, hoeveel
mensehen er onder het Nederlandsche volk zijn als de heeren
Kersten en Zandt, die hoorende doof en ziende blind door het
leven gaan. Deze heeren moesten eens weten, welk een schat
voor ons volk de absolute schoonheid is, die ons van Godswese
wordt geopenbaard in de kunstenaars! Maar dat weten zij niet,
daarvoor zijn zij blind en daarvoor zijn zij doof.
De heeren moesten eens gaan kijken, wanneer op een concert,
dat voor een kwartje toegankelijk is, de menschen zitten té
luisteren, de arbeiders, die het brood niet hebben, dat de heeren
hun met mij zoo graag zouden geven, hoe zij zich verliezen in
wat zij hooren, omdat zij daar zijn opgeheven in de sfeer van het
licht, dat geen schaduw geeft, omdat het licht is overal! Mochten
de heeren toch beseffen, wat dit voor die menschen beteekent
! Dat is de werking van de kunst; die ons, ook in de ellende
van dezen tijd, niet wordt ontnomen.
Het is onze plicht, wanneer wij ervaren hebben, wat dit voor
een sterveling kan zijn, te trachten, van zoovelen mogelijk de
ooren en de oogen van de schoonheid te openen, hen te leeren
hooren, hen te leeren zien. Dit is een goed van onschatbare
waarde. Wie het zelf heeft ervaren, weet dit. Het kan voor de
menschen van meer belang zijn dan de vraag van meer of minder
brood. Als hun eenmaal is geopenbaard, wat de absolute
schoonheid is, zullen zij zich afkeeren van alles wat leelijk is en
slecht en gemeen, uit eerbied voor het absoluut schoone, dat
hun bijblijft.
Ik zou willen, dat ik de heeren Zandt en Kersten eens kon
meenemen. Zij behoeven niet tot Rome te gaan — dat zou te
veel zijn gevergd —, laten wij blijven in het noorden van Italië,
of, als hun clül te ver is, in Mfmchen. Dan zou ik hen zetten voor
de kunstwerken vat) Michel Angelo, van da Vinci, van Rafael,