Vel 249. 963 Tweede Kamer.

1000
28ste VEEGADERING. — 12 DECEMBER 1933.
2. Vaststelling van hoofdstuk VI (Departement van Onderwijs, Kunsten en Wetenschappen) der Rijksbegrooting voor 1934.
(Tilanus.)
Mijnheer de Voorzitter! Evenals de Defensiebegrooting met
zijn pcrspectiefbezuinighig van 30 millioen is ook de Onderwijsbegrooting
met zijn perspoctiefbezüimging van 15i millioen een
afwacbtingsbegrooting, waarover men gevoeglijk* zou kunnen
zwijgen in afwachting van de dingen die komen zullen. Toch
wil ik dat niet doen, niet alleen omdat de Memorie van Antwoord
zeer zeker aanleiding geeft tot het maken van enkele
kantteekeningen, maar ook omdat de Minister, die voor de eerste
maal in deze Kamer zijn be rro itins verdedigt, er recht op heeft,
in het openbaar te vernemen, hoe men 's Ministers beleid beoordeelt.
Welnu, Mijnheer de Voorzitter, dan wil ik beginnen met te
verklaren, dat ik het volkomen juist acht, dat de Minister begonnen
is te doen, hier en daar, stuksgewijze, wat de hand te
doen vond, om tot verlaging van de uitgaven voor het onderwijs
te geraken, zonder de vitale belangen van het onderwijs to
schaden.
Ik behoef niet te zeggen, dat naar mijn inzicht ook deze
begrooting moet worden bezien in het sombere licht van den
financieelen nood van 's Rijks schatkist. I>e financieele druk
in den vorm van steeds meerdere belastingen, die op de bevolking
worden gelegd, is groot, is haast grooter dan in de dagen
van Alva's tiende penning. Dan is het ook plicht om te zorgen,
dat geen tientje, zelfs geen gulden, meer uitgegeven wordt, dan
noorlig is; want ten slotte moeten al die guldens, rijksdaalders,
tientjes en briefjes van honderd door de individueele belastingbetalers
worden opgebracht. Wanneer men ziet met hoeveel
moeite en hoeveel zorg, bij klein en bij groot onder ons volk,
ieder naar eigen proportie, die belastingpenningen worden opgebracht,
dan mag men niet licht, ook zelfs niet over kleine begrootingsposten
heenloopen. Dit schijnt door sommigen in den
lande nog maar steeds niet te worden ingezien. Voor mij, Mijnlieer
de Voorzitter, leidt mijn kijk op den zwaren financieelen
druk op de belastingbetalende burgers in de eerste plaats tot
fie meening, dat ik den Minister in zijn pogingen tot het aanbrengen
van grootere of kleinere bezuinigingen, waar Zijn Excellentie
daartoe incidenteel een mogelijkheid ziet, zooveel mogeiijk
wenseh te steunen.
Maar, Mijnheer de Voorzitter, ik dring er daarbij bij den
Minister dan ook op aan, dat hij allerlei franje van deze begrooting
afsnijdt, of althans tegen een volgend maal afsnijdt. Ik denk
hierbij niet aan de muziekgeschiedenis te Utrecht, al heeft deze
vermeerdering van uitgaven met f 3000 — in dezen tijd — een
ietwat eigenaardigen indruk gemaakt; ik heb voldoende gevoel
voor kunst, om 's Ministers pleidooi voor deze uitgave voor het
onderwijs in toonkunst, mede in vergelijking met het onderwijs
in beeldende kunst, zelfs in dezen financieel droeven en somberen
tijd, te kunnen accepteeren. Deze gelden komen althans
liet onderwijs zelf ten goede. Daar doel ik dus niet op, wanneer
ilv zeg, dat franje moet worden afgesneden. Maar ik doel wel
op uitgaven, die achterwege kunnen blijven, zonder dat men
liet onderwijs als zoodanig ook maar eenigszins schaadt. Vooral
wanneer men ziet, dat op het platteland op zich zelf zeer nuttige
avondteekenschooltjes, die het Rijk f300 a f400 kosten,
worden opgeheven, dan verzet ik mij daar niet tegen, maar vraag
wel om consequent te zijn. Wanneer ik van franje spreek, denk
ik bv. aan artikel 123 dezer begrooting: bijdragen, reiskosten en
vacatiegelden van de gecommitteerden bij de M.U.L.O.examens:
f 72 3Ö0; hoeveel belastingbetalers moeten voor dit
bedrag krom liggen'? Het nut van de uitgave van deze f 72 000
is problematiek.
De Minister zegt:
,,Door de medewerking van Regeeringswege is op deze
diploma's een stempel gedrukt, dat ze in het maatschappelijk
leven een algemeen erkende waarde hebben."
Mijnheer de Voorzitter! Dat stempel is duur betaald. De
intrinsieke waarde van het examen wordt er niet door verhoogd.
De maatschappij kijkt niet naar dat stempel, maar
kijkt of de jongelui wat waard zijn. Deze f 72 000 kunnen
worden bespaard.
Ik noem een ander voorbeeld: art. 75, een betrekkelijk
"erin" bedrag: f 3-iO, maar toch ook weer f 340 belasting­
geld : uitgaven wegens het zenden van afgevaardigden 'der
liegeering naar de akte-examens, afgenomen door de Vereerdging
ter bevordering van de studie der paedagogiek. De Minister
zegt: „de hoogleeraren hechten zeer groote waarde aan de
aanwijzing van Regeeringsgecommitteerden'. Ja, Mijnheer de
Voorzitter, maar welke reëele waarde voor het onderwijs hoeft
deze f340? Slechts een kleine post zal men zeggen! Ook op
die kleine posten moet thans worden gelet. Zoo zou ik meer
punten kunnen noemen. Ik laat het om des tijds wil hierbij.
Wat niet strikt noodig is, zal m.i. moeten worden afgesneden.
Maar, Mijnheer de Voorzitter, het verheugt mij te mogen
constateeren, dat de Minister zich niet blind staart op kleine
bezuinigingen hier en daar, doch dat Zijn Excellentie het
onderwijs als geheel onder oogen neemt. De Minister heeft
grootsche constructieve plannen — het is reeds meer vanavond
uitgesproken —; , .reconstructie van het onderwijsbestel in zijn
geheel" zegt de Minister en Zijn Excellentie voegt daaraan
toe, dat de organisatie van ons onderwijs is uitgegroeid tot een
minder logisch sluitend en minder doelmatig geheel.
Mijnheer de Voorzitter! Die opmerking is juist. Nieuw is zij
zeker niet. Ruim 30 jaar geleden heeft men het reeds zoo gevoeld.
Vandaar de instelling op 21 Maait 1903 van de zg. lneenschakelingscommissie,
waarin — om eenige oud-leden dezer
Kamer te noemen — mannen als wijlen dr. Nolens, dr. do
Visser, prof. Drucker zitting hadden en die na zevenjarigen
arbeid op 25 April 1910 een rapport heeft uitgebracht, bestaande
uit twee dikke deelen, ieder van 800 a 900 bladzijden
druks, welk rapport nog steeds als een standaardwerk voor ons
onderwijs kan worden genoemd. Dit rapport, thans nauwelijks
meer bekend, heeft men, misschien met eerbied, ter zijde gelegd.
Sindsdien zijn verschillende bouwmeesters aan het werk
gegaan. Minister Heemskerk probeerde uit dat rapport de
lyceum-gedochte in wettelijken vorm te brengen; het is mislukt;
verschillende pogingen voor een nieuwe regeling van het
middelbaar en voorbereidend hooger onderwijs, door Minister
de Visser het eerst ondernomen, door verschillende Ministers
na hem voortgezet, hebben tot niets geleid.
Alle politieke belangstelling was geconcentreerd op het lager
onderwijs; alleszins begrijpelijk na den jareuln.ngen politieken
strijd en de daarna grondwettelijk verkregen financieelo gelijkstelling.
Daarnaast kreeg het vakonderwijs onder den meer voornaam
klinkenden naam van nijverheidsonderwijs een belangrijke,
zij het wellicht ietwat te hoog opgezette, nieuwe regeling.
De Minister denkt nu blijkbaar aan een wet „houdende> algemeens
regelen voor het onderwijs". Dat zal dus zoo iets zijn als
een nadere uitwerking van artikel 195 der Grondwet.
Op die algemeene regelen schijnen dan de verschillende wetten
te moeten rusten.
Heel duidelijk staat mij dat alles nog niet voor den geest; ook
niet, wanneer ik mij de eischen van het Grondwetsartikel scherp
voor den geest stel. Maar ik oordeel niet, vóór ik de uitwerking
van 's Ministers constructieve ideeën in wetsartikelen voor mij
zie. Wanneer de Minister zich tot den arbeid zet, zal Zijn Excellentie
wel ervaren, dat oolc hij niet staat voor een tabula rasa,
en dat het historisch gegroeide niet zoo heel gemakkelijk zal zijn
weg te vagen. Het transitoir recht — met name de overgangsbepalingen
in financieel opzicht — zal niet zoo heel eenvoudig
zijn te construeeren. Ik voorzie hier vele moeilijkheden.
Men kan nu eenmaal het historisch gewordene niet zoo heel
gemakkelijk verbreken. Maar, Mijnheer de Voorzitter, de Minister
heeft den wind mee. Politieke en andere krachten, die tot nu
toe tegenwerkten, zijn, door den financieelen nood, verzwakt.
Ook de pers beïnvloedt thans de bevolking op gunstige wijze. De
wind is inderdaad gekeerd; de benoeming van den eersten linksgeörienteerden
Minister van Onderwijs, na de totstandkoming
van de pacificatie, heeft daaraan het noodige bijgedragen; ook in
dat opzicht acht ik de benoeming van den heer Marchaut, van
wien men weet, dat hij de pacificatie zal eerbiedigen, tot Minister
van Onderwijs, een gelukkige.
Dat de wind gedraaid is, behoeft werkelijk niet bewezen te
worden. Stel eens voor, dat Minister Terpstra had ingegrepen in
de vele kleine schooltjes bij het openbaar onderwijs, zooals deze
Minister heeft gedaan Men zou een storm van verontwaardiging