Vel 249. 963 Tweede Kamer.

994
28ste VERGADERING. — 12 DECEMBER 1933.
2. Vaststelling van hoofdstuk VI (Departement van Onderwijs, Kunsten en Wetenschappen) der Eijksbegrooting voor
(Greeneweg.)
gevolgd in het overleg van de Kamer met 's Ministers ambtsvoorganger.
Als de Minister nog eens de stukken van do begrooting
voor het dienstjaar 1930 zou willen inzien, dan zal hij daaruit
leeren, dat aan Minister Terpstra is gevraagd naar zijn
program van de eerste jaren en deze het heel kalm heeft opgenomen
en zijn plannen voor de toekomst heeft ontvouwd. En
hoewel wij helaas heel vaak met dien Minister niet konden
meegaan en van inzicht verschilden, heeft het debat toch altijd
een zeer regelmatig verloop gehad.
De Minister heeft nu medegedeeld, dat hij een groot plan in
voorbereiding beeft, waarvan de inhoud niet vooraf zal worden
bekendgemaakt.
Mijnheer de Voorzitter! Ik zal niet aandringen op nadere aanduiding
van den inhoud. Maar het verbaast me toch wel, dat de
Minister, die volgens zijn zeggen, met de bedoeling om dit plan
te verwezenlijken, een Ministersportefeuille heeft aanvaard, ons
niet de groote richtlijnen en de vage omtrekken van zijn plan
kan kenbaar maken. Mij dunkt, een Minister met geheel nieuwe
plannen moest er op gesteld zijn dit te doen. Ik hoop dan ook,
dat wij er iets van te hooren krijgen in dit stadium van het
debat, niet om er over te debatteeren, maar wel om er ons zelf
eens op te bezinnen.
De Minister houdt zich aanbevolen voor adviezen. Ilc weet
niet, of dit misschien ironisch is bedoeld. Ik weet niet, of ik dit
deel van de Memorie verstandig genoeg gelezen heb, maar ik
waag het er op. Daarom wil ik den Minister als ons inzicht
kenbaar maken, dat zonder verlenging van den leerplicht het
nut van alle nieuwe plannen voor ons problematisch blijft.
Verder zou ik alvast als onze meening willen mededeelen, dat
in welk plan dan ook een splitsing van de leerlingen naar hun
latere bestemming op een te vroegen leeftijd altijd verderfelijk
zal zijn en dat wij dus hopen, dat de splitsing niet op een te
vroegen leeftijd zai plaats vinden.
Daarnaast willen wij den Minister adviseeren, toch vooral zich
ten opzichte van het openbaar onderwijs gestadig voor oogen te
houden de tweeërlei bestemming van dat onderwijs en het grondwettelijk
voorschrift omtrent de voldoende gelegenheid tot het
ontvangen daarvan.
Eindelijk wil ik wel de zeer nadrukkelijke vraag stellen, of het
nu in dezen noodtoestand toch eigenlijk wel de goede tijd is om
een geheel nieuwe onderwijsorganisatie op te zetten. Eijst niet
het gevaar, dat deze nieuwe organisatie al te zeer het stempel
zal dragen van den nood dezer tijden en dus in toekomstige
betere tijden, waarop wij allen met den heer Moller nog hopen,
zal achterblijven bij wat dan weer mogelijk zal zijn. Hoezeer
ik ook zou willen meebevorderen, dat er eens eindelijk rust
komt in onze onderwijswereld, de rust van den uitgeputte, die
niet in staat is zich te bewegen, verkies ik toch niet voor betere
tijden.
Maar behalve de groote plannen, die ons als verrassing wachten
voor de toekomst, hebben wij toch ook maatregelen voor het
lieden noodig. Ik ga dus niet spreken over al of niet financieele
gelijkstelling van openbaar en bijzonder voorbereidend onderwijs,
waarvan wij tegenstanders zijn, zooals bekend is.
Maar ik vraag wel, hoe de Minister staat tegenover het oogenblikkelijk
gevaar van het verdwijnen van wat er momenteel
bestaat.
De Minister verzekert herhaaldelijk — en wij gelooven dat
natuurlijk —, geen aanvallen op het onderwijs in den zin te hebben,
maar juist de redding en het behoud er van na te streven.
Hoe moeten wij dan, nu wij geen Ministers­, maar Regeeringspolitiek
hebben, verklaren, dat de Minister kon meegaan met het
optreden van de Eegecring, die van noodlijdende gemeenten, of
die het dreigen te worden, eisclit de opheffing van het bestaande
kleuteronderwijs? Juist in een tijd, dat de sfeer in de woningen
der kinderen van geheel of gedeeltelijk werkloozen, van boeren
en burgers, wier bestaan al hachclükcr wordt, steeds minder
geschikt wordt voor het kleine goed, dat zon en blijheid zoo
noodie heeft; in een tijd, dat door het toenemende snelverkeer
het verblijf op straat steeds gevaarlijker wordt!
Wat zal de houding vin den Minister zijn jegens de gemeenten,
die Eijkshulp noodig hebben om te kunnen behouden wat
(Groeneweg e. a.)
er is? Evenzoo wil ik het voor het heden nog eens zeggen, hoe
broodnoodig de uitbreiding van don ieerplicht is, in bel belang
van de kinderen zelf, maar daarnaast in het belang der werkloozen,
wier kans op arbeid met iedere nieuwe lichting, die van
de school komt, vermindert.
Financieele bezwaren, ik erken ze, maar zijn ze werkelijk zoo
groot als men denkt? Er loopen reeds zooveel onderwijzers werkloos,
aan een groot deel waarvan men wachtgeld moet uitkeeren;
hoogstwaarschijnlijk komen er lokalen leeg door het grooter worden
van de klassen, door het samentrekken van meer kinderen
in een localiteit. In het begin zouden wij zelfs kunnen volstaan
met een halven schooldag, zoodat twee ploegen leerlingen zouden
toe kunnen met één leerkracht. Men ziet hieruit, wij zijn
bereid tot elk overleg. Wij worden door niets anders gedreven
dan door overwegingen van moreclen aard en door de zorg voor
j de kinderen, die van de school komen en nergens een onder­
| komen hebben om hun tijd nuttig door te brengen. In het
belang ook van de werkloozen, wien wij de grootste kans gunnen
om aan het werk te komen.
Bij al deze overwegingen wensch ik nog eens de aandacht van
den Minister te vragen voor de instelling eener commissie, die
tot taak zou hebben om in de eerste plaats plannen te maken
in zake zorg voor de werklooze jeugd op allerlei terrein, waarvan
de leiding zou moeten zijn bij het Departement van Onderwijs,
j dat volgens ons het aangewezen Departement is voor zorg van
j allerlei aard op ontwikkelings­ en opvoedingsgebied voor de werk­
; looze jeugd. Zoolang die commissie er niet is, zou ik niet gaarne
meegaan met diegenen, die aangedrongen hebben op opheffing
van den Centralen Jeugdraad, maar zou ik eer willen aandringen
op uitbreiding dan op inkrimping van de taak van dezen Jeugdraad
in verband met het lot der jeugdige werkloozen.
De heer Lingbeek: Mijnheer de Voorzitter! Een algemeene
beschouwing over het optreden van dezen Minister. Toen deze
bewindsman nog maar nauwelijks zijn ministerieele costuum
! had aangetrokken, toen kwam Zijn Excellentie er toe, om, in
gulheid des harten, de mannen van rechts, die wat vreemd
tegen dezen Minister, als medegenoot van een dr. Colijn, opzagen,
aan te spreken met den naam van „broeders". Dat kon
toen heel niet door den beugel, want aanstonds verscheen in De
Standaard een artikel, met betoog, dat dat spreken van „broeders"
den Minister ganschelijk niet betaamde; dat nu, ter wille
van de crisis, wel is waar een crisispolitiek werd gevoerd, maar
dat straks, als de crisis voorbij was, het weer de onvervalschte
antithese-politiek zou worden, waaraan dan deze Minister
natuurlijk heel niet zou kunnen en mogen mede-fabriceeren.
Die beminnelijke bejegening moest de Minister zich ge­
: troosten.
En hoe heeft Zijn Excellentie daarop toen gereageerd?
Mijnheer de Voorzitter, origineel, als altijd, is de Minister
toen aangekomen met een doofpot? Neen, met een komfoor,
gevuld met vurige kolen, en heeft die opgehoopt op de hoofden
van die hem den broedernaam weigerden. Want in Jubbcga,
het centrum der cultuur, zooals de Minister zeide, Mijnheer de
Voorzitter, hield de Minister een rede, waarvan ik alleen maar
zal zeggen, dat elk rechtsch hart er bij bonsde van vreugde. En
toen het verslag van des Ministers Nijmeegsche rede in de bladen
verscheen, over het goed recht en het nut eener Koomsche
wetenschap, neen maar, toen kon een hekend Eoomsch blad zich
van verrukking niet langer bedwingen en het schreef woordelijk:
„C'hristenzielen, wie had dat ooit verwacht."
Ja, wie had dat verwacht? Blijkbaar was menig rechtsch hart
gepijnigd geweest door de zorg, dat deze Minister, aan het bewind
gekomen, voor het bijzonder onderwijs zou blijken te zijn
een vos in het hoenderhok. Maai hoe viel dat mee! liet was geen
vos; het was veeleer een zeer fraaie haan, die al de bijzondere
kippen deed kakelen van vreugde.
Mijnheer de Voorzitter! Tot op zekere hoogte begrijp ik dat
optreden van dezen Minister. Een bewindsman moet altijd anders
optreden dan een Kamerlid; dat hóórt nu eenmaal zoo. En deze
bewindsman was niet alleen omringd door een schare van medebewindslieden,
met wie hij had te rekenen, maar bovendien, hij
1 stond ook te hoog om zijn Minhters^laats te gebruiken ten