Vel 249. 963 Tweede Kamer.

Vel 263. 1019 Tweede Kamer.
28ste VERGADEEING. — 12 DECEMBER 1933.
2. Vaststelling van hoofdstuk VI (Departement van Onderwijs, Kunsten en Wetenschappen) der Rijksbegrooting voor 1934.
(Moller.)
Ik ben in het algemeen het zeker eens met de bedoelingen
en opvattingen van den Minister, voor zoover wij die kennen,
maar ik zou een vraag aan den Minister willen stellen. Wij
hebben nu enkele feiten van de concentratie, waar die mogelijk
was, gezien, ik bedoel de aanstaande opheffing van de hoogere
handelsscholen of economische H.B.S. te Middelburg, Alkmaar
en Amersfoort in September 1934 (althans: die gemeenten krijgen
geen subsidie meer). Ik heb daartegen niet zooveel bezwaar,
omdat ik begrijp, dat wij nu eenmaal moeten concentreeren
en bezuinigen. Nu is dit mijn vraag: deze concentratie
is nu al vooraf gebeurd, voordat de algemeene regeling is vastgesteld,
en dit is mogelijk bij het economisch onderwijs, omdat
er nog geen wettelijke voorschriften zijn; is er nu wel voldoende
rekening gehouden met een noodzakelijken overgang? De leerlingen,
die op het oogenblik in de hoogste klasse zitten, doen
dit jaar hun eindexamen, maar zij, die in de op één na hoogste
klasse zitten, zullen overgaan naar de afdeeling hoogereburgersehool
A, een economische hoogereburgerschool, die verbonden
is met een gewone of wiskundige hoogereburgerschool. Sluit het
onderwijs voldoende aan? Is daaraan gedacht? Ik zeg nog eens:
ik heb geen bezwaar tegen den maatregel in het algemeen, hoeveel
leed het mij ook doet. Er zullen er meer volgen, maar ik
moet erkennen : willen wij ernstig de noodzakelijke bezuiniging
aanbrengen, dan moet het zoo. Zijn nu alle moeilijkheden bij
dergelijke concentratie voldoende onder de oogen gezien? Ik
herhaal: men doet het bij dit onderwijs, en dat begrijp ik,
omdat men niet gebonden is aan wettelijke voorschriften, maar
laat dat niet de voorzichtigheid uit het oog doen verliezen. Ook
begrijp ik niet goed, dat men aan Amersfoort de mededeeling
geeft: ge kunt van uw handelsschool — dat is een 5-jarige
economische school, die gelijk staat met een hoogereburgerschool
A — een 4-jarige maken. Waarom? Dan zie ik nog niet
zoo heel veel voordeel van de concentratie daar. Ik hoop dus,
dat de Minister mij eenige geruststelling kan geven omtrent de
practische uitwerking in deze bijzondere en in mogelijk nog
volgende gevallen.
Het tweede punt, dat ik in bespreking wilde brengen, is nl.
de instelling van de regionale inspecteurs. De Minister zal
weten, dat ik in de Kamer meermalen heb aangedrongen juist
op die regeling, zooals die nu door den Minister is ingesteld.
Van dien kant verheug ik mij, dat de Minister aldus de inspectie
heeft geregeld, maar ik zou toch willen waarschuwen alweer
vooreerst voor de behandeling van het economisch onderwijs.
Dit heeft een grooten bloei bereikt, zonder twijfel, maar het
heeft geen enkel stellig recht; er is geen wettelijke bepaling, er
zijn geen Koninklijke besluiten, of dergelijke, waaraan het eenig
recht kan ontleenen. Het heeft alleen het enkele recht van zijn
feitelijk bestaan, wat natuurlijk uiteraard niet zoo heel stevig
staat. Nu ben ik toch eenigszins bezorgd. Dit is geen verwijt
aan de tegenwoordige inspecteurs, die ik ken als menschen van
zeer ruim en zeer breed inzicht, maar er zijn verschillende
onder hen, die met het economisch onderwijs nog geen enkele
bemoeienis hebben gehad. Nu is er een gevaar, juist omdat er
geen wettelijke voorschriften zijn, dat het economisch onderwijs,
zonder de minste verkeerde bedoeling, er onder gaat
lijden; meer behoef ik daarover niet te zeggen.
De tweede reden voor mijn bezorgdheid, hoewel ik den maatregel
op zich zelf toejuich, is de toekomst van het gymnasium.
Ik ben niet van meening, zooals dr. Vinkensteyn in zijn Maasbode-artikel
bepleit heeft, dat alleen een classicus de gymnasia
behoorlijk kan inspecteeren. Wel zal natuurlijk noodig zijn een
behoorlijk begrip van de klassieke opleiding, zooals trouwens
van de inspecteurs verwacht moet worden, goed begrip en zuivere
aanvoeling van alle soorten van middelbaar onderwijs. Ik
hoop dus. dat de Minister zijn inspecteurs meer bijzonder zal
willen wijzen op deze twee zorgelijke kanten, die er ongetwijfeld
zijn, nl. het welzijn van de gymnasia en dat van de economische
middelbare scholen.
Een derde punt is het vraagstuk van het te veel nan leerlingen
op onze middelbare scholen. Ook hier zou ik willen
zeggen, juist als over het te veel aan studenten bij het hooger,
onderwijs: waar de leerlingen op het oogenblik toch niet in het
maatschappelijk leven kunnen binnenkomen, is het inderdaad
Handelingen der Staten-Generaal. — 1933—1934. — II.
een geluk, dat zij meer en ruimer onderwijs kunnen ontvangen,
als ook hier maar daardoor geen verwachtingen gewekt worden,
die later niet vervuld kunnen worden.
Wat nu de moeilijkheid betreft van het groote getal studenten
aan de universiteiten — want dat hangt samen met het
groote getal op de middelbare scholen —, geloof ik, dat wij op
de middelbare scholen in de goede richting kunnen werken op
twee wijzen. Ten eerste: wanneer men op deze scholen een
zeer scherpe keuring zou uitoefenen, niet zoozeer bij het toelaten
tot de eerste klasse, al moet er natuurlijk een behoorlijke
ondergrond zijn, maar bij het toelaten van de derde tot de
vierde klas, want dan pas komt feitelijk de beslissing, welke
richting de leerlingen later zullen uitgaan, en of zij later het
aantal studenten zullen vermeerderen. Eerst dus moeten door
scherpe keuring leeraren, rectoren en directeuren trachten verwijderd
te houden van de hoogere klassen leerlingen, die naar
hun oordeel voor dat verder onderwijs niet geschikt zijn, het
zeer belangrijke voordeel van driejarig uitgebreid onderwijs hebben
zij dan toch genoten. Ten tweede zou ik in deze aangelegenheid
willen vragen aan leeraren, rectoren en directeuren,
waarbij Minister en inspectie invloed kunnen uitoefenen, dat
zij aan de leerlingen, die het eindexamen doen, hun goeden
raad geven. Zij kunnen door de jarenlange ondervinding in hun
onderwijs aan hun leerlingen zeer zeker beoordeelen, of dezen
wel geschikt zijn om werkelijk voortgezette studie te doen, dat is
dus om zelfstandig de wetenschap te gaan beoefenen. Want ik
ben het niet eens met sommigen, die gezegd hebben: als men
een einddiploma geeft aan dergelijke scholen, dan moeten de leerlingen
ook geschikt zijn voor voortgezette studie; ik meen, dat
ook do Minister het daarmee niet eens is. Men kan zeer zeker
met behoorlijken uitslag het eindexamen gedaan hebben, zonder
dat men geschikt is om zelfstandige wetenschappelijke studies
te doen. Niet alle, zelfs niet vele menschen zijn geschikt voor
twee verschillende richtingen, voor de onmiddellijke aanvaarding
van werkkring in de maatschappij, die min of meer zelfstandigheid
eischt, waartoe ons middelbaar onderwijs in elk geval moet
opleiden, zoodat ze door eigen kracht zich verder kunnen ontwikkelen
en een zelfstandige positie in de maatschappij kunnen
verwerven, en tegelijk voor die andere richting, waarvoor de
middelbare school de geschikte voorbereiding geeft, nl. voor het
begin van de zelfstandige beoefening der wetenschap.
Men kan dus zeer zeker te recht het einddiploma gekregen
hebben zonder dat men voor beide richtingen geschikt is. D:*t
is m. i. ook de vergissing, voor zoover dan van een vergissing
sprake is, van prof Sneller, waarbij meent onderscheid te moeten
maken tusschen degenen, die een verschillend einddiploma
hadden, naar gelang van de verschillende scholen. Zij kunnen
zeer goed_ die studie gedaan hebben, evengoed aan gymnasium
als aan wiskundige of economische hoogereburgerschool, en toch
niet geschikt zijn voor verdere beoefening van de wetenschap.
Niemand kan het verhelpen, wanneer de leerling het zelf toch
verkiest,_ maar directeuren en leeraren kunnen daarop toch
grooten invloed oefenen door hun raad te geven.
Vervolgens een zaak, die ook door den vorigen spreker is aangeroerd,
de beide lycea te Eindhoven, het Lorentz-lvccum en
het gemeentelijk lyceum. Toen ik in de Memorie van'Antwoord
de voorloopige oplossing las, die de Minister gevonden had, was
ik eerst ietwat verwonderd. Want — al jarenlang ben ik met die
zaak bezig, ik heb verschillende bezoeken ontvangen en verschillende
geschriften gelezen — eerst had ik gedacht, dat misschien
de beste oplossing zou zijn geweest, die ik persoonlijk ook
met den Minister heb mogen bespreken, dat beide scholen tot
één school vercenigd zouden worden, onder een bestuur, half
van de gemeente, half van het Lorentz-lyeeum, niet een op een
of andere wijze te kiezen onpartijdigen voorzitter. Maar bij
nadere inlichtingen heb ik ervaren, dat dit practisch onmogelijk
was. Beide lycea zijn gehuisvest in gebouwen, die nauwelijks
voldoende zijn voor de leerlingen, die er op het oogenblik in ieder
van beide zijn. Men zou dus een bijeenvoeging hebben gekregen
van leerlingen, die in twee geheel verschillende gebouwen ondergebracht
zijn. Dat zou dan één school heeten. Men zou ten
gevolge daarvan ook twee verschillende groepen leeraren