Vel 249. 963 Tweede Kamer.

1012
28ste VEEÜADEEING. — 12 DECEMBER 1933.
———— —•»
2. Vaststelling van hoofdstuk VI (Departement van Onderwijs, Kunsten en Wetenschappen) der Eijksbegrooting voor 1934.
(Zijlstra.)
verdedigd, niet vereenigen; het is een opvatting, die mij doet
vragen, of deze Minister wel vertrouwd is, wanneer hij ten aanzien
van het hooger onderwijs maatregelen neemt.
De heer van der Heide erkent nu: wetenschap en geloof
hooren bijeen, maar hij maakt nu de tegenstelling: wetenschap
en dogmatiek en niet wetenschap en geloof, en zegt dan: die
dagmatiek is er niet bij de echte wetenschap, maar bij de Kerk;
wat daar in Nemegen onderwezen wordt — hij wees ook op de
Calvinistische universiteit — is ten slotte kerkelijke dogmatiek.
Hierbij zou men eigenlijk allereerst moeten vragen: wat verstaat
men onder een dogma. Daaronder wordt altijd verstaan
— ik zeg het niet volkomen juist, maar formuleer voor de vuist
weg —, dat men een vorm geeft aan hetgeen men werkelijk als
de waarheid gelooft.
Nu zegt de geachte afgevaardigde: ik erken drieërlei grondslag
van de wetenschap, drieërlei geloof.
In de eerste plaats de werkelijkheid van de wereld buiten ons,
in de tweede plaats de gelijkheid van de structuur van ons
denken, zoodat wij met elkaar over die dingen kunnen praten, en
in de derde plaats de mogelijkheid, die den mensch in zijn rede
gegeven is, relatieve wetten te vinden.
Over de laatste twee grondslagen wil ik niet spreken. Er zit
iets in, dat moet worden toegestemd. Het komt op de eerste
stelling aan. De werkelijkheid buiten ons, dat is dus het geloof
omtrent die werkelijkheid.
Welke is de werkelijkheid van de wereld? Daaromtrent moet
men een gedachte hebben en ook de geachte afgevaardigde zegt:
daaromtrent moet men een geloof hebben; de geachte afgevaardigde
ontkent, welnu ik zeg dan, ook al zegt de geachte spreker
het niet, dan is het toch zoo, want de wereldwerkelijkheid buiten
ons wordt door den geachten spreker beschouwd en wordt ook
beschouwd door een leeraar aan de hoogeschool te Niimegen.
Hoe ziet men die nu? Ons weten berust op een bepaald vooroordeel,
dat de grondslag is, het fundament, dat aan ons wetenschappelijk
denken ten grondslag ligt. Nu komt het er dus op
aan, of wij die wereldwerkelijkheid erkennen als werk-elijkheid,
die geschapen is door God en door Gods kracht wordt onderhouden,
en beheerscht wordt door Gods almacht, waaromtrent
ons de biizondere openbaring in Gods Woord is gegeven, of dat
men denkt, dat het een werkelükheid is. welker wezen en
wording men moet zoeken; die, zooals Spencer zegt, voor ons ten
slotte het onkenbare is, of iets, dat door onze rede kan worden
gevonden en geformuleerd buiten alle openbaring om.
Men gevoelt dus. dat hier niet tegenover elkaar staan : aan de
eene zijde een wetenschap, die de wereldwerkelijkheid buiten
zich heeft, en aan den anderen kant een wetenschap, die op een
kerkelijk dogma is gebouwd, maar aan den eenen kant wetenschap
met een dogma omtrent die wereld werkelükheid en aan
den anderen kant ook een wetenschap met een dogma. Zoo is
de toestand: aan den eenen kant een wetenschap, waaraan ten
grondslag ligt het denken van den mensch, het zoeken, peinzen
en gissen van den mensch van uit een door hem zelf gekozen
uitgangspunt, en aan de andere zijde een wetenschap, 'waarbij
het denken en peinzen uitgaat van de zekerheid van het geloof,
rustend op den vasten grondslag van de geopenbaarde waarheid
Gods. Daarvan, Mijnheer de Voorzitter, willen wij getuigenis
afleggen; dat voor ons de wetenschap is een bouwen in geloof
op het onfeilbare Woord van God. De vreeze des Heere is het
beginsel der wetenschap. Het beginsel. Dat wil dus niet zeggen,
dat wij onze wetenschap zoo geheel kant en klaar in dat Woord
voor ons hebben. Maar wel dit, dat de wetenschap wordt beheerscht
door ons geloot in Gods Woord, van het fundament af
tot het dak toe. Dat is de Christelijke wetenschap en die wetenschap
behoeft niet achter te staan bij de wetenschap, die de
pretentie heeft geen geloof te bezitten, hoewel ze toch weer op
geloof gebouwd is, dat haar evenzeer bepaalt.
Mijnheer de Voorzitter! Het is den heer van der Heide niet
gelukt hier een tegenstelling uit te spreken, zooals hij die heeft
bedoeld; zijn wetenschap berust op geloof, op een dogma, maar
een geloof, dat geen vastigheid heeft; en de wetenschap, die
hij heeft bestreden, de Calvinistische, heeft een vastigheid, die
ons is geopenbaard in het Woord Gods, en die wetenschap alleen
is het, die ten slotte tot de beste resultaten leiden kan, omdat
het uitgangspunt en het doel zuiver zijn gesteld.
De heer Wijnkoop: Mijnheer de Voorzitter! Hetzelfde onderwerp,
dat den heer Zijlstra gedrongen heeft zich in de discussie
te mengen, brengt ook mij daartoe. Het is naar aanleiding van
den driehoek Rotterdam—Tilburg—Nijmegen, om het zoo te
noemen, die door den Minister ook in de stukken in het geding
is gebracht, en ik ben over deze zaak in zooverre zéér ongerust,
want Tilburg wil de Minister eventueel subsidieeren, in Nijmegen
heeft hij zijn schoone rede over geloof en wetenschap gehouden,
en een Minister, die zoo is, nota bene in een tijd, waarin
door hem zooveel over bezuiniging gepraat wordt, en die zooeven
zelfs heeft probeeren te vertellen, dat wij moeten begrijpen,
dat er niets anders is op dit gebied dan bezuiniging, die
zelfde Minister komt nu vertellen, dat hij principieel heel gaarne
de Roomsche handelshoogcschool zou steunen, maar tegelijkertijd
geeft hij de Rotterdamsehe een deuk.
Deze zaak is op het oogenblik verder niet actueel aan de
orde, maar ter kenschetsing van dezen Minister is ze van
buitengewoon belang.
Intusschen is door het optreden van den heer van der Heide
deze zaak in een richting gekomen, waarvan ook ik een enkel
woord wil zeggen, de verhouding van geloof en wetenschap. Ik
wil wel zeggen, dat ik eigenlijk met goed begrijp wat de heer
van der Heide den Minister verwijt. Als ik over de zaak zou
praten, zou ik natuurlijk van mijn standpunt een zeer goede
reden hebben om het standpunt van den Minister aan te vallen,
maar de heer van der Heide staat principieel op precies hetzelfde
standpunt als de Minister, namelijk, dat geloof en wetenschap
elkaar niet uitsluiten. Ik sta heelemaal niet op dat standpunt,
maar voor iemand als den heer Marchant — het woord eerlijk
is misschien in dit opzicht voor een der partijen eenigszins
bard —, die, waar hij niet wil volhouden, dat geloof en wetenschap
onvereenigbaar zijn, het dan ook maar zegt, dat zij niet
onvereenigbaar, dus wel degelijk vereenigbaar zijn, heb ik dan
meer respect dan voor het standpunt van den heer van der
Heide, die ook geloof en wetenschap vereenigbaar acht, maar er
omheen staat te praten.
Ten slotte heeft de heer van der Heide dan gesproken over een
tegenstelling: wetenschap-dogmatiek of: wetenschap-Rome. Ik
handhaaf echter de tegenstelling: wetenschap-godsdienst, en
speciaal wetenschap-Christendom, omdat het Christendom de
godsdienst in het bijzonder is. Dit is natuurlijk niet, omdat men
tegen het Christendom een bijzonderen haat heeft, maar omdat,
wanneer men over godsdienst spreekt, het Christendom de godsdienst
in bet bijzonder is. Als ik dus zeg, dat Christendom en
wetenschap onvereenigbaar zijn, dan zeg ik principieel: Christendom
en wetenschap zijn onvereenigbaar, maar niet om aan
de moeilijkheid te ontkomen: wetenschap en dogmatiek of
wetenschap en Rome zijn onvereenigbaar.
Ik heb eenige jaren geleden met een vriend van den heer van
der Heide bij een andere gelegenheid daarover gediscussieerd en
toen gezegd, dat dergelijke menschen, die zoo spreken, eigenlijk
noch Christenen, noch socialisten zijn; dat handhaaf ik ten aanzien
van den heer van der Heide nu; zij zijn niets, omdat zij niet
willen zeggen, waarop het aankomt.
Ik handhaaf dus mijn standpunt: godsdienst en wetenschap
onvereenigbaar. Dat heeft trouwens de historie, de practijk getoond.
De werkelijkheid is, dat de godsdienst overal met de
wetenschap overhoop ligt en dat het Christendom speciaal, zoowel
in Roomschen als in Protestantschen vorm, en überhaupt
de religie overal, waar ze zich in de zaak der wetenschap men^t,
de wetenschap in technischen zin vervalscht. Wanneer in een
laboratorium zit een wetenschappelijk man, zooals de mannen,
door den heer van der Heide genoemd, kan hij op zich zelf ziin
geloof hebben, maar in hun wetenschappelijk werk zelf hebben
zij dat niet. Dat is het dualistische, waartegen ik natuurlijk opkom.
Ik erken dit dualisme niet als juist. Als die religieuze
heeren zouden doordenken, zouden zij dat zelf bemerken, ook in
hun wetenschap zelf. In het laboratorium zijn ze geen Christenen,
maar wetenschappelijke mannen zonder meer. Hun Chrisïondom
heeft niets met hun wetenschap te maken en als zii het
in de wetenschap zouden brengen, zouden zij die vervalsenen
Ik kom dusdoende wel tegen het standpunt vm den heer
Marchant op, maar dat is het standpunt, zooals dat tc>enwoor-