Hekslootgebied / Spaarndam - Gemeente Haarlem

Bestemmingsplan "Hekslootgebied / Spaarndam" (vastgesteld)
2.3 Ruimtelijk structuur
2.3.1 Hoofdstructuur
Spaarndam is gelegen in het noordoosten van de gemeente Haarlem. Het
Haarlemse deel van Spaarndam omvat de historische kern van het dorp dat is
ontstaan als een vissersdorp langs een dam in het Spaarne die in de dertiende
eeuw werd aangelegd. Nabij de oude binnenhaven, de Kolk, ligt de oudste sluis,
de Kolksluis. Over de dam loopt een doorgaande weg, die wordt onderbroken
door maar liefst vier sluizen. Deze sluizen verdelen de bebouwde kom als het
ware in eilandjes. Het dorp wordt namelijk omgeven door het water van het
Noorder Buiten Spaarne ten zuiden, het IJ ten noorden en het Boezemkanaal
grotendeels ten westen. Daarnaast wordt het dorp doorsneden door drie
watertjes aansluitend op de Boezemsluis, de Kolksluis en de Woerdersluis.
De bebouwing wordt afgewisseld met open, groene plekken, met name in het
gedeelte tussen het Boezemkanaal en de Westkolk. Een fijnmazig net van
straten, stegen en paden ontsluit de bebouwing achter de dam. Opvallend zijn
het gemaal aan de zuidzijde van het Boezemkanaal en het westelijk gelegen fort
dat onderdeel is van de Stelling van Amsterdam.
In het westen en zuiden heeft in de loop der tijd regelmatig op kleine schaal
uitbreiding plaats gevonden die wat schaal en karakter betreft op de oudere
bebouwing aansluit. Het Havenplein betreft een uitbreiding van voor de oorlog
bestaande uit woonblokken rondom een vierhoekig plein.
De weg over de dam is het bindend element in de dichte, kleinschalige
bebouwing. In het hele dorp ligt de bebouwing dicht op elkaar en vaak direct
aan de straat. De hoofdweg over de dam heeft aan weerzijden een lint van
dijkbebouwing. De belendende panden aan de zuidzijde staan aan een lager
gelegen onderstraat en worden ontsloten via bruggetjes. Aan de westzijde van
de Kolksluis ligt direct aan het water een klein driehoekig plein, Westkolk
geheten, dat wordt omsloten door een relatief wat hogere en meer
representatieve bebouwing dan de rest van het dorp.
In Spaarndam is de bebouwing niet hoger dan één à twee bouwlagen met kap.
Langs de hoofdweg en het bovengenoemde plein staan veelal individuele,
geschakelde woonhuizen met verschillende gevelbeëindigingen zoals een
klokgevel, tuitgevels of een gevel met schouderstukken. De overige, jongere
bebouwing varieert van vrijstaande en dubbele woonhuizen tot rijtjes woningen.
De dijk, welke vanaf het Vissereinde via de IJdijk en de Spaarndammerdijk
door het dorp heen slingert tot aan de Grote Sluis heeft een uniek en
karakteristiek profiel. Aan de noordzijde heeft de dijk het gebruikelijke profiel,
maar aan de zuidzijde wordt dit profiel ingekort met een rollaag, waardoor er
onderlangs ruimte is ontstaan voor een straatje. Samen met de diverse
aanwezige trappetjes tegen de dijk op en een viertal bruggetjes naar
woonhuizen, versterkt dit het accent van een dijk waarachter de huizen gelegen
zijn.
Een groot deel van Spaarndam heeft de status van beschermd dorpsgezicht
(zie paragraaf 2.2). De bebouwing en ruimtelijke structuur zijn dientengevolge
van rijkswege beschermd. Handhaven van bestaande ruimtelijke en
21