SCRIPTIE AdeGrdef3.indd

22
5 Janelle, Spatial reorganisator:
a model and a concept,
1969
6 Atzema et al., ibid, 2002
7 Christaller, (1933), gelezen
in Atzema et al., ibid,
2002
8 Kloosterman, ‘De taaie
lagen van het stedelijk
economisch landschap’,
2008
9 Musterd en Ostendorf,
‘Creative Cultural Knowledge
Cities: Perspectives
en Planning Strategies’,
p.119. 2006
10 Bontje, Creativity and diversity:
key challenges to
the 21st-century city, 2006
11 Florida, The Rise of the
Creative Class, and How
It is Transforming Work,
Leisure, Community and
Everyday Life, 2002
BEWEEGREDENEN
Janelle 5 stelt vooral een duidelijke, ‘harde’ basisvoorwaarde voor
een goede locatie: bereikbaarheid. Zijns inziens staat dit centraal
voor bedrijven om in een regio goed te kunnen functioneren.
Waar bereikbaarheid tekort schiet, gaat men naar oplossingen
zoeken.
De meest logische oplossing is zoeken naar nieuwe transportmiddelen:
nieuwe wegen, kanalen, spoorlijnen, hoge snelheidstreinen,
vliegvelden, tunnels. Als verbeteringen gerealiseerd
worden, leiden deze in Jannele’s overtuiging tot steeds nieuwe
en betere interacties, maar ook tot nog meer verkeer. De belangrijkste
trajecten liggen tussen gebieden waar zich al veel economische
interactie ontwikkeld heeft, waardoor een steeds grotere
inzet van materiaal op die lijnen, ondanks de hogere kosten,
toch de meeste rendabiliteit oplevert. Honderd jaar geleden was
de tijd die nodig was om van Amsterdam naar Leiden te reizen
beduidend groter dan tegenwoordig de tijd die nodig is om van
Amsterdam naar Londen te vliegen. Een gebied met een sterke
uitgangspositie zal, wanneer aan de bereikbaarheidsvoorwaarde
is voldaan, door al deze investeringen zijn positie enorm zien
verbeteren. 6
Christaller 7 ontwikkelde een theorie over de centrale plaatsenhierarchie,
met de focus op de relaties tussen steden. Het gaat hier
om een relatie tussen het ruimtelijke patroon van steden en dorpen
en hun marktfunctie, waarbij geldt dat de dienstensector de
landbouw en industrie voorbijgestreefd is. In deze theorie wordt
ervan uitgegaan dat de belangrijkste stad in een gebied over het
grootste aandeel in de voorzieningen beschikt en eveneens over
het grootste aantal inwoners. De kleinere steden en dorpen in dit
gebied zijn daarbij volgens een gestructureerd patroon genesteld
(nested) in een volgorde van groot naar minder groot; minder inwoners
betekent ook kleiner verzorgingsgebied.
Door de ontwikkeling van de kenniseconomie en nationale en
internationale concurrentie verschuift het middelpunt evenwel
naar grotere belangrijkere steden over de landsgrenzen heen.
Kloosterman 8 illustreert dit als volgt: de verhuizing van advoca-
tenkantoren van Rotterdam naar Amsterdam is hiervan een exponent,
maar evenzeer de verplaatsing van hoogwaardige financiële
diensten van Amsterdam naar Londen.
Christallers theorie geeft bovendien aan dat de vestigingsplaats
van verzorgende, op de consument georiënteerde bedrijven samenhangt
met de specialisatiegraad. Er bestaat een grotere kans
dat je een poppendokter aantreft in Amsterdam dan in een klein
dorp als Tytjerksteradiel. Wat net zo geldt voor een bruisend boekenbal
of voor de top van de Nederlandse advocatuur.
In het boek van Atzema worden overigens kanttekeningen gezet
bij deze theorie: Maar Christaller vergeet, dat er een groot
verschil bestaat tussen de verlangens van consumenten. Mensen
ontwikkelen in de huidige kenniseconomie ook een grotere internationale
variatie aan leefstijlen en een grotere diversiteit aan behoeften.
Hierdoor ontwikkelen zich steeds grotere winkelcentra
(en op het terrein van de advocatuur, juridische full service kantoren,
AG) die met elkaar concurreren in goede bereikbaarheid
en zich onderscheiden door thematisering en het steeds groeiende
voorzieningenaanbod, waardoor ook het verzorgingsgebied
blijft toenemen. Christallers regelmatige voorzieningenhiërarchie
gaat hierdoor in de praktijk verloren.
3.2.2 Theorie van zachte locatiefactoren
Ofschoon de voorgaande theorie over ‘harde’ en klassieke locatiefactoren
nog steeds opgaat bij het verklaren van vestigingspatronen
van ondernemers, gaat het debat ook steeds meer over
de ‘zachte’ factoren die invloed hebben op dit proces. Zachte
factoren kunnen eveneens een rol spelen bij de aantrekkelijkheid
van een specifieke woonomgeving. 9 Startende kenniswerkers zijn
bijvoorbeeld volgens Bontje 10 graag verbonden aan de stad, totdat
zij zich in de levensfase bevinden, waarin gezinnen worden
gevormd en kinderen komen: dan zullen de meesten de stad juist
liever uitgaan.
Florida 11 meent dat creativiteit, kennis en innovatie in de toekomst
steeds meer de cruciale competitieve elementen zijn voor