SCRIPTIE AdeGrdef3.indd

26
28 ibid.
29 Kloosterman, ‘Face 2 Face;
een pleidooi voor congestie’,
p.164 1997
30 Banks, Lovatt, O’Connor
en Raffo, Risk and trust
in the cultural industries,
2000
31 Atzema et al., ibid, 2002
32 Mohr, 2007
BEWEEGREDENEN
zijn de netwerken de basis; de ondernemers zijn dan goed op elkaar
ingespeeld. Termen als ‘netwerken’ en ‘leren’ staan ook centraal
in de recente literatuur over regionale innovatiesystemen en
lerende regio’s. In beide benaderingen wordt innovatie gezien als
een zichzelf versterkend leerproces op regionale schaal. Het belang
van innovatie en geografische nabijheid van partijen maakt
niet alleen face-to-face contact mogelijk, maar leidt ook tot vertrouwen
en leren en daarmee weer tot verdergaande innovatie. 28
Innovatieve (economische) activiteiten zijn verbonden met een
stedelijk milieu, door de relatie van: in min of meer toevallige,
face-to-face ontmoetingen die plaatsvinden in de nabijheid van
bedrijven en essentieel zijn voor het doorgeven van moeilijk te
standaardiseren en af te bakenen informatie, van vaknieuws tot
roddels 29 Het moeilijk te standaardiseren karakter van de (vaak
mondelinge) informatie, brengt risico’s met zich mee en wijzen
in dit verband op het belang van social trust (ons kent ons). 30
Hotelling, een theoreticus uit de vorige eeuw, meent dat bedrijven
bij hun locatiekeuze ingaan op de bereikbaarheid voor en
van de klant, maar meer nog uitgaan van de nabijheid van hun
belangrijkste concurrenten. De aanbieders spelen een locatiespel
met elkaar en met de klant, waarbij zij rekening houden met
elkaars gedrag. Elke koopman zal proberen de beste plaats te
krijgen, maar uiteindelijk zit men vlak naast elkaar. In de economische
geografie heet dit proces van samenklontering van economische
activiteiten agglomereren.
Anders dan bij Weber, die agglomeratie vertaalt in het reduceren
van de kosten, benadrukt de theorie van Hotelling het principe
van locationele interdependentie, dat wil zeggen het verwerven
van een goede positie op de markt.
In de Nederlandse economische geografie heeft Jansen (1987)
zich bezig gehouden met de theorie van Hotelling. Jansen
spreekt over de ‘geografie van smaak’. Als gevolg van commercialisering
is de uitbreiding van de coffeeshops in de binnenstad
van Amsterdam onderhavig aan deconcentratie. Maar daarnaast
blijven bestaande ruimtelijke patronen intact door de betekenis
van zogeheten atmosferische concurrentie. De klant komt graag
op een vertrouwd adres en de aanbieder houdt daar steeds re-
kening mee. Jansen concludeert op basis van zijn onderzoek in
Nederland en België, dat naast het locatiespel tussen concurrenten,
ook factoren als schaalvergroting, mode en imitatie aanleiding
geven tot agglomeratie. 31
In 2007 verklaart Professor Mohr, hoogleraar ondernemingsrecht
aan de Universiteit van Amsterdam, de clustervorming van het
groeiend aantal advocatenkantoren op de Zuidas als volgt: het bij
elkaar zitten heeft een soort van logica in zich. In alle steden heb
je ergens een ‘schoenenstraat’, of de herkenning van ‘daar zijn
de kledingwinkels’. Het clusteren, bij elkaar kruipen is eigenlijk
kuddediergedrag dat ook weer op de klanten gericht is. Professor
Mohr vergelijkt het met het bij elkaar in de buurt vestigen van cafés;
een goedlopend café gaat nog beter lopen als er meer cafés
zijn. Dus gelijksoortige bedrijven die allemaal bij elkaar kruipen,
profiteren van de concurrentie. 32
3.3.5 De spin-off
Richard Nelson en Sidney Winter publiceerden An Evolutionary
Theory of Economic Change waarin zij het gedrag en de rol van
kleine innovatieve ondernemers in verband brengen met trage
besluitvorming in grote multinationals. Door de logheid van grote
ondernemingen ligt het voor de hand dat dynamische jonge personen,
die iets nieuws ontwikkelen, zelf nieuwe ondernemingen
oprichten. In de economische geografie worden zulke nieuwe
bedrijven spin-offondernemingen genoemd.
Deze ondernemers hebben vaak veel praktijkervaring opgedaan
in de grote organisatie en zo de markt leren kennen. Wanneer zij
vervolgens kansen grijpen, die de grote bedrijven laten liggen,
spreekt men van een innovatieve spin-off.
Een ander type spin-off is wanneer men het bedrijf verlaat en in
een groeiende of internationale arbeidsmarkt een zelfde type
bedrijf begint, de zogenaamde limitatieve spin-off. Het is overigens
lastig tussen beide typen onderscheid te maken. De meeste
nieuwe bedrijven in de Randstad kunnen worden bestempeld