Lees het rapport - Reith | Hendriks & partners

tie of dienst het proces rechtstreeks kan beïnvloeden. Het nadeel is dat ze een van de
spelers wordt en de soms noodzakelijke distantie verliest.
De klassieke beleidsinstrumenten vormen een niet te onderschatten sturingsmodaliteit.
In de bestuurskundige literatuur worden vier groepen van beleidsinstrumenten onderscheiden
(Howlett & Ramesh, 2003). Ieder type instrument heeft voor- en nadelen. Bijvoorbeeld,
sancties (zie hieronder) zijn vaak gemakkelijk in te zetten, maar vereisen een
uitgebreid handhavingsapparaat (om geloofwaardig te zijn) en vervreemden vaak de
doelgroep wiens gedrag je wil veranderen van je. Subsidies zijn ook eenvoudig in te zetten,
maar zijn kostbaar en hebben meestal een beperkte effectiviteit. Bovendien kunnen
ze calculerend gedrag bij de doelgroep teweegbrengen.
1. Gezagsinstrumenten: hierbij zet de overheid haar, wettelijk gegeven, gezag in om zaken
te verbieden, voor te schrijven of te reguleren. Denk aan ge- en verboden, regelgeving,
het formuleren van (prestatie-)criteria, maar ook het instellen van adviescommissies
om bepaalde beleidsideeën of -opvattingen meer zichtbaarheid of legitimiteit te
geven.
2. Financiële instrumenten: denk aan subsidies, budgetfinanciering, leningen, belastingen,
gebruikersheffingen, maar ook het subsidiëren van bepaalde groepen die men
grotere zichtbaarheid in de publieke arena wil geven.
3. Organisatie-instrumenten: dit is een brede groep beleidsinstrumenten waarin de overheid
gebruik maakt van de mogelijkheid om organisaties op te richten dan wel te veranderen.
De overheid kan bijvoorbeeld besluiten zelf een bepaalde dienst te leveren
ofwel deze uit te besteden aan een marktpartij. De overheid kan ook functionarissen
benoemen en deze een rol geven in gebiedsgericht werken bijvoorbeeld. De overheid
kan ook een beroep doen op vrijwilligersorganisaties (en deze dan weer financieel
ondersteunen). Ten slotte kan de overheid altijd zichzelf reorganiseren. Het deconcentratiebeleid
is daar een goed voorbeeld van.
4. Informatie-instrumenten: ook hier gaat het om een breed scala aan instrumenten. De
overheid kan informatie verstrekken en verwerven. Howlett en Ramesh noemen als
voorbeeld van het eerste de inspanningen van overheden om maatschappelijke partners
te overreden iets te doen of te laten (denk aan de onderhandelingen met woningcorporaties
over de financiering van het krachtwijkenbeleid). Maar het aanbesteden
van onderzoek of het installeren van adviescommissies behoren ook tot deze groep
instrumenten.
Het valt niet moeilijk om veel van het werk van een grote dienst als OCW in deze vier
klassen van beleidsinstrumenten te herkennen. Dat is ook meteen het probleem. Dit is het
klassieke instrumentarium van de overheid. Het is niet meteen duidelijk op welke manier
juist deze traditionele beleidsinstrumenten multistakeholder governance kunnen bevorderen,
en er zijn zelfs situaties denkbaar dat de inzet van een instrument tegenproductief
is. We zien bijvoorbeeld dat het instigeren van nieuw beleid (bijvoorbeeld deconcentratie)
resulteert in het creëren van nieuwe organisatieonderdelen. Deze zijn weliswaar nodig om
het beleid uit te voeren, maar creëren weer nieuwe coördinatieproblemen. De centrale
Wijken in uitvoering 55