Lees het rapport - Reith | Hendriks & partners

assumptie van de literatuur over beleidsinstrumenten is die van een hiërarchische overheid.
Hiermee is deze literatuur minder bruikbaar in eigentijdse MSG-situaties.
Naar onze mening is de bruikbaarheid van deze ideeën over de sturing van beleidsnetwerken
beperkt. Ofschoon de auteurs spreken over netwerken van autonome actoren,
is de impliciete aanname toch steeds dat de centrale overheid een grotere, meer dwingende
invloed heeft dan alle andere actoren. Dat is in abstracto misschien wel waar, maar
in de dagelijkse werkelijkheid van multistakeholder governance valt dat tegen – zoals de
vorige paragrafen in dit hoofdstuk, net als de casuïstiek, lieten zien. Het probleem is dat
het veel praktisch oordeelsvermogen vergt van overheidsfunctionarissen om het beleidsinstrumentarium
optimaal in te zetten. En daar zegt deze literatuur nu juist weer niets
over. Het inzetten van een procedure of een externe instantie erbij roepen kan een vastgelopen
proces weer vlot trekken, zoals we in de casuïstiek gezien hebben. Maar het waren
zeer ervaren ambtenaren die in een specifieke, concrete situatie die ze zo goed mogelijk
hadden doorgrond, tot dit oordeel kwamen. Er was, met andere woorden, niets mechanisch
aan hun handelen.
Een ander bezwaar is dat bovenstaande netwerkliteratuur er stilzwijgend van uitgaat
dat sturing betekent dat de centrale overheid het systeem als geheel aanstuurt. Sturing is
bijna per definitie macrosturing: ingrijpen in de architectuur van het beleidsnetwerk. Wij
denken dat dit, gegeven het gefragmenteerde en instabiele karakter van MSG-‘systemen’
(zie 8.2), een vrijwel onmogelijke opgave is. De achterliggende gedachte is toch dat de
andere actoren in een beleidsnetwerk min of meer vanzelf de inzet van sturingsinstrumenten
door de overheid zullen accepteren. De talloze voorbeelden uit de casuïstiek laten
zien dat dit een dubieuze aanname is. Beleidsnetwerken zijn instabiel zoals we hebben
gezien. Bovendien heeft de netwerkliteratuur in feite conflict en botsende belangen – toch
een van de meest pregnante kenmerken van MSG-situaties – weggeretoucheerd. Daarmee
gaat de netwerkliteratuur voorbij aan het gegeven dat er alternatieve, en meer realistische,
aangrijpingspunten zijn voor beïnvloeding van beleidsnetwerken. Desalniettemin biedt
de netwerkliteratuur wel een aantal bruikbare suggesties. We noemden al het belang van
verhalen om met betekenisgeving richting en samenhang te geven aan een gefragmenteerde
beleidsruimte. Wij denken ook aan een overheid die sommige (vooral de zwakkere)
deelnemers in de beleidsruimte middelen biedt om optimaal deel te nemen (zie ook
Fung, 2003). En ten slotte kan de overheid oplossingen die werken dissemineren naar
andere delen van de stad. Dit is bijvoorbeeld vrij succesvol gedaan met het Nachtpreventieprojekt
(zie ook Sabel e.a., 1999).
8.4.2 Beleidsdesign en beleidsmediatie
Er is een andere manier om netwerken te beïnvloeden. Een belangrijke bijdrage aan het
sturingsdebat komt in dit verband van de bestuurskundige Archon Fung. In een aantal
belangwekkende studies (Fung, 2004; 2006) introduceert hij het begrip ‘design’ als middel
om richting te geven aan participatief beleid. Zijn uitgangssituatie vormen de pogingen
van de stad Chicago om onderwijs en veiligheid voortaan in nauwe samenwerking met
stakeholders (burgers, politie, onderwijzend personeel) te ontwikkelen en uit te voeren.
‘Design’ moet in dit verband niet worden opgevat als een vooraf opgestelde blauwdruk
56