Verzameld werk - Tropische jaren - De open ruimte

Cornets de Groot www.cornetsdegroot.com
Tropische jaren 96
Dagboek, 4 maart 1989
Tien jaar geleden maakten Narda en ik een vakantiereis naar Istanboel. In '83 voltooide ik
mijn roman over die reis. Min of meer onder dwang, want kort ervoor wilde niemand mijn
essays meer hebben. Ik moest met iets anders komen, schreef iets, dat door iedereen idioot
werd gevonden en dat snel in de prullemand verdween. Mijn tweede poging had meer succes.
En kort daarna kwam Tropische jaren. Vreemd. Indië was nooit uit mijn gedachten geweest
en de oorlog al evenmin. Maar in Istanboel kwamen ze heel reëel bij elkaar: een heel verleden
brak opeens open in die stad en kreeg me in de greep. De aanblik van zwaarbewapende
soldaten, het gevoel dat je doorlopend in de gaten werd gehouden, de besmettelijke geuren
van de passars van Batavia, die je hier weer tegenkwam, die slenterende jongelui in de
lawaaiige straten van het centrum, de Arabische muziek die je meteen herkende - het drukte
me met mijn neus op mijn jeugd tijdens de Japanse bezetting.
De gedachte om de veelheid van Turkse indrukken te structureren in een dagboek als raam,
deed zich als heel natuurlijk aan me voor. Ik had per slot van rekening een soort van dagboek
en de struktuur ervan kon de betekenis van de Javaanse kalendermystiek, de kebatinan, op
ongezochte wijze ondersteunen.
Die kebatinan, dat nauwgezette tellen en vieren van de eeuwige wederkeer der bijzondere
dagen, 1 dat lopen naar een doel dat daar niet ligt, 2 waarheen je loopt, functioneert heel
onopvallend in mijn roman. Dat komt ook wel omdat de data van onze vakantie per toeval
met die van de laatste oorlogsweek in Indië samenvielen - van 10 tot 16 aug. 3 Ik kon en kan er
niet op rekenen, dat de kritiek op zulke dingen als die kebatinan wijzen zou. De totok heeft er
geen weet van en er zijn maar al te veel Indo's die nog nooit van die kebatinan hebben
gehoord. Dat was wel anders bij mij. Mijn moeder kocht elk jaar een kalender, waar ook de
Javaanse (en ik meen de Chinese) dagen op aangegeven waren, en in zorgelijke
omstandigheden, die er in de oorlog altijd wel waren, goochelde zij daarmee haar dagen en
richtingen van geluk uit. Want ook de windstreken waren bij die Javaanse "mystiek" van
belang. Ze pasten in ieder geval bij mijn geschiedenis en ik paste ze op mijn verhaal in
Tropische jaren toe. Het toeval wilde immers, dat wij in het voormalige Batavia in de
Heveastraat woonden, een straat die pal Noord-Zuid liep. Als je midden op de rijweg ging
staan, zag je in de verte, in het zuiden de Goenoeng Gdeh. Aan de noordkant lag de missigit,
aan de zuidkant stond het Hollandse Huis, dat ik in de roman bij alle ongezonde overdrijving
naar een phallisch uiterlijk toe, vrij precies beschreven heb. Daar stuitte de straat op de hoge
oever van de Tjiliwoeng, die Oost-West liep. Volgde je de rivier naar het westen, dan kwam
je in de kampong; naar het oosten toe kwam je in de rijke, de Europese buurt. "Wie naar het
westen loopt, komt in het oosten uit", zegt de Indonesiër, die verwesterst is. Aan de overkant,
aan de lage oever, lag de tangsi, de kazerne, met het excercitieterrein, waar - een tautologie -
bij het op- en ondergaan van de zon de Japanse vlag gehesen en gestreken werd. In het hart
van deze natuurlijke windroos lag in de diepte het "eiland" uit de roman, een grote brok klei,
door erosie van de oever afgevreten. Hoe Carla De Brauw daar kwam weghalen als de prinses
haar Mozes. De reinigende zondvloed (de regen), de liefde, dat kwaad. Op dit
coördinatenstelsel, op die windroos is een essentieel deel van de roman, van mijn jeugd, mijn
leven opgetrokken. Er is hier geen woord verzonnen. Begin met de feiten: niets kan
verhinderen dat geschiedenis uitmondt in poëzie.
Poëzie regelde mijn leven,- overal, altijd.