Themanummer over criminaliteit, migratie en etniciteit - Tweede Kamer

Tijdschrift voor Criminologie 2010-05-01
52(2010)2 : 105-217
hebben. Het zijn deze waarden en de druk die straatjongeren ervaren om eraan te
voldoen, die kunnen leiden tot escalerend gedrag in groepen.
In de gelegenheids-benadering ligt de nadruk op de specifieke gelegenheden en
mogelijkheden die migranten kunnen hebben voor bepaalde vormen van criminaliteit.
Het gaat daarbij niet alleen om de directe gelegenheid die de omgeving
biedt, maar vooral ook om de mogelijkheden die voortvloeien uit sociale netwerken,
met name in de georganiseerde misdaad. Zo veronderstelde Bovenkerk (in
het onderzoek voor de commissie-Van Traa in 1995) dat Turken in Nederland via
hun sociale relaties in Turkije gemakkelijk toegang hebben tot de productiegebieden
van heroïne, en dat Surinamers en Antillianen op dezelfde wijze cocaïne uit
Zuid-Amerika kunnen verkrijgen. Een voorbeeld dat meer recentelijk de aandacht
heeft getrokken, betreft de criminele activiteiten van bepaalde Nigerianen in
Amsterdam Zuid-Oost, die hun transnationale netwerken benutten voor onder
andere verschillende vormen van fraude (zie het verslag van een CIROC-seminar
ter zake: Aars, 2008). De rol van sociale netwerken bij de betrokkenheid van etnische
groepen in de georganiseerde misdaad wordt ook benadrukt in de WODCmonitoren
over de georganiseerde misdaad (Kleemans e.a., 1998; 2002; Van de
Bunt & Kleemans, 2007), al wordt daarin recent ook verondersteld dat er sprake
is van een toenemende etnische heterogeniteit van criminele samenwerkingsverbanden
binnen uiteenlopende misdaadmarkten. Twee bijdragen in dit themanummer
sluiten aan bij deze benadering, namelijk het artikel over 'mobiel banditisme'
van Van Daele en Vander Beken en de bijdrage over 'criminele expats' van
Soudijn en Huisman. Wellicht dat deze artikelen ook de tegenwoordig enigszins
veronachtzaamde selectieve migratieverklaring (een deel van de migranten vertoonde
in het land van herkomst al crimineel gedrag of heeft kenmerken die hen
sneller in de criminaliteit doen belanden) nieuw leven in kunnen blazen (zie Driessen
e.a.,2002).
Een verklaring van geheel andere aard is dat de oververtegenwoordiging van
allochtonen in de criminaliteitscijfers wordt veroorzaakt door selectie f politieoptreden
en discriminatie in de strafrechtsketen. Zoals wij hiervoor al meldden, krijgt
dit uitgangspunt in Nederland nog maar weinig aandacht (zie voor een uitzondering
Weenink, 2009). In België daarentegen duikt het op in relatie tot de gehele
strafrechtsketen. Zo stelt Beyens in relatie tot de strafrechtsbedeling het selectieve
optreden van justitiële instanties ten aanzien van mensen met een niet-Belgische
nationaliteit aan de orde. Ze spreekt in termen van een selectieve justitie
die (bepaalde) etnische minderheden verder stigmatiseert (Beyens, 2007). Ook in
het werk van De Pauw wordt een dergelijke tendens gesignaleerd (De Pauw, 2000;
2010). Niettemin is er de laatste jaren nauwelijks onderzoek naar de invloed van
het huidige politieoptreden op de geregistreerde criminaliteit. Het zou naar onze
mening goed zijn als deze leemte door nieuw onderzoek zou worden opgevuld.
Ondanks de veelheid aan mogelijke verklaringen die, veelal in combinatie, naar
voren worden gebracht (zie bijvoorbeeld Pels, 2008), is er nog betrekkelijk weinig
duidelijk over de precieze oorzaken van de geconstateerde oververtegenwoordiging
van allochtonen of immigranten in de criminaliteitscijfers. Ook de verschillen
die in dit opzicht bestaan tussen verschillende etnische minderheidsgroepen
roepen nog veel vragen op. De laatste jaren worden wel pogingen gedaan om door
10