Themanummer over criminaliteit, migratie en etniciteit - Tweede Kamer

Tijdschrift voor Criminologie 2010-05-01
52(2010)2 : 105-217
opdracht van toenmalig Justitieminister Verwilghen maakte (Van San & Leerkes,
2001), wees op het taboe dat toen rustte op criminaliteit en migranten in België.
Vandaag lijkt het maatschappelijke debat niet langer taboe, maar eerder 'verhit'.
In het post-9/ll-tijdperk dreigt het migratievraagstuk in België verengd te worden
tot een islamdebat dat eerder polariserend dan constructief wordt gevoerd en
voor- en tegenstanders uit elkaar drijft. Het 'wij versus zij'-denken verstoort in
grote mate de maatschappelijke dialoog tussen bevolkingsgroepen en hun vertegenwoordigers,
maar eveneens het klimaat waarin aan wetenschappelijk onderzoek
wordt gedaan. Resultaten uit onderzoek over problematische aspecten van
het samenleven (zoals criminaliteit) dreigen binnen zo'n maatschappelijk klimaat
immers gevangen te worden in de polarisering, waardoor wordt verhinderd dat ze
bijdragen tot een nuancering van het debat.
In hun pogingen om de vinger aan de maatschappelijke pols te houden schuwen
Belgische onderzoekers het onderzoek over de relatie tussen criminaliteit, migratie
en etniciteit op zichzelf niet. Veeleer geven zij aan gehinderd te worden door
methodologische problemen op dit terrein en het probleem dat, ongeacht de richting
waarin de conclusies uitgaan, onderzoeksresultaten vaak naar de hand van
een van de maatschappelijk polariserende partijen worden gezet. Dit maakt dat
méér aandacht uitgaat naar de risico's die de maatschappelijke polarisatie rond dit
onderwerp met zich meebrengt, zoals het discriminerende politieoptreden (Feys,
1999; 2002; Easton e.a., 2009). Aandacht die in Nederland dan weer goeddeels
ontbreekt (Bervoets & Van der Torre, 2007). Naast de verschillen tussen Nederland
en België springt ook een belangrijke overeenkomst in het oog. In beide landen
is het duidelijk dat het politiek-maatschappelijke debat, met in beide landen
een eigen achtergrond, tot op vandaag erg scherp blijft. Een context waarin het
bestuderen van de relatie tussen criminaliteit, migratie en etniciteit een delicate
onderneming blijft.
De verschillen tussen Nederland en België zijn niet uniek: elk land kent een eigen
historie en achtergrond in het omgaan met minder geslaagde kanten van het
migratievraagstuk (Bovenkerk, 2007). Duitsland is om begrijpelijke redenen sinds
de Tweede Wereldoorlog bijzonder terughoudend met het vastleggen van de etnische
achtergrond van verdachten en met het rapporteren daarover. Toen een
socioloog (Heitmeyer e.a., 1997) met een enquête onder jeugdige Turken liet zien
dat een deel van hen zich aangetrokken voelde tot het moslimfundamentalisme
en bereid was eventueel geweld te gebruiken, leidde dat behalve tot scherpe
methodologische kritiek van andere onderzoekers ook tot veel maatschappelijke
ophef. In Engeland is, zoals ook Koemans in een van de artikelen in dit themanummer
laat zien, de relatie criminaliteit-migratie alleen bespreekbaar wanneer
het wordt gebracht als een vraagstuk van selectief politieoptreden, institutioneel
racisme en achterstand (voor een overzicht zie Punch & Bisschop, 2009). Deze
terughoudendheid wordt vaak in verband gebracht met het koloniale verleden,
waarbij gekleurde 'rassen' waren onderworpen aan imperiale exploitatie. In
Frankrijk zijn discussies over migrantenproblemen per definitie buiten de orde
omdat de Franse staat geen immigranten en minderheden ziet, maar enkel Franse
staatsburgers. Een discussie die de studie van het onderwerp evenwel nauwelijks
belette (zie onder meer Pallida, 1999; Wacquant, 1999). Hoe het ook zij, duidelijk