Themanummer over criminaliteit, migratie en etniciteit - Tweede Kamer

Tijdschrift voor Criminologie 2010-05-01
52(2010)2 : 105-217
perspectief kunnen noemen, wordt verondersteld dat er cultuurelementen (onder
meer opvattingen en gewoonten) zijn die specifiek zijn voor een bepaalde bevolkingsgroep
en die een bepaalde betrokkenheid bij criminaliteit of de vorm waarin
dat gebeurt, begrijpelijker maken. Dit is een benadering die veel wordt gehanteerd
in (kwalitatief) onderzoek en onderzoek vanuit een cultureel-antropologische
achtergrond. Zo concludeerde Van Gemert (1998) op basis van etnografisch
onderzoek dat een houding van wantrouwen en straffen zonder uitleg kenmerkend
zijn voor de culturele achtergrond van jongeren van Marokkaanse herkomst
in Nederland. Van San (1998) kwam op basis van interviews tot de conclusie dat
in de arme buurten van Curacao, waar veel Antilliaanse jongens vandaan komen,
stelen genormaliseerd is, statussymbolen extra belang hebben en het belangrijk is
om de eigen mannelijkheid te verdedigen met geweld.
In een andere variant ligt de nadruk op culturele dissonantie: het is de confrontatie
tussen twee culturen met specifieke kenmerken waaruit problemen voortvloeien.
Soms wordt verondersteld dat jongeren uit etnische minderheden tussen twee
culturen in leven en daardoor identiteitsproblemen krijgen en minder zelfwaardering
ontwikkelen. Bovendien kunnen de relatief moderne 'tweede generatie'-jongeren
zich afkeren van de traditionele cultuur van de ouders, waardoor allerlei
conflicten ontstaan. Daar komt bij dat het gezag van ouders die niet thuis zijn in
de Nederlandse samenleving, voor kinderen vaak niet meer vanzelfsprekend is
(zie o.a. Pels, 2008).
De sociale /eer-benadering legt de nadruk op de criminele omgeving waarin
migranten zich kunnen bevinden. Volgens de criminologische theorieën die aan
dit perspectief ten grondslag liggen (bijvoorbeeld Sutherland, 1947; Akers, 1973),
wordt gedrag in het algemeen, en dus ook crimineel gedrag, geleerd in de omgang
met anderen. Verschillende processen kunnen hierbij een rol spelen: overdracht
van opvattingen en houdingen die wetsovertredingen bevorderen, imitatie van
criminele anderen, en groepsprocessen die ertoe leiden dat jongeren verder gaan
dan ze zelf eigenlijk zouden willen. Ook verklaringen die uitgaan van de sociale
netwerken waarin jongeren al dan niet in aanraking komen met criminaliteit (bijvoorbeeld
Broekhuisen & Driessen, 2006), passen goed in het sociale-leerperspectief.
De straatcultuur-benadermg legt de nadruk op de eigen ongeschreven regels en
codes die migrantenjongeren (maar ook autochtone jongeren) ontwikkelen wanneer
zij veel tijd doorbrengen op straat. Dit perspectief is te zien als combinatie
van de culturele en sociale-leerperspectieven: het gaat om eigen opvattingen en
gewoonten die echter niet primair vanuit de cultuur ontstaan, maar door jongeren
zelf op straat worden ontwikkeld. Dit is een alternatieve verklaring voor de
relatief grotere betrokkenheid bij met name groepscriminaliteit van jongeren uit
sommige etnische minderheden (o.a. Miedema, 2002). Recent is deze benadering
uitgewerkt door De Jong in zijn proefschrift over delinquent groepsgedrag bij jongens
van Marokkaanse afkomst (De Jong, 2008). In zijn optiek ontwikkelen groepen
jongens die voor het bevredigen van hun behoeften aan erkenning en vermaak
zijn aangewezen op de straat, hun eigen 'straatwaarden'. Voorbeelden daarvan
zijn de behoefte aan autonomie, onaantastbaarheid, 'scherp zijn' en lef