Themanummer over criminaliteit, migratie en etniciteit - Tweede Kamer

Tijdschrift voor Criminologie 2010-05-01
52(2010)2 : 105-217
gebruikt hierbij het geboorteland als criterium 3 (CBS Statline, 2009). Daarnaast
bevinden zich in Nederland illegale migranten en (nog) niet-geregistreerde asielzoekers
(zie o.a. Engbersen e.a., 2007; Jennissen, 2009a; 2009b; Martiniello e.a.,
2010). In België zijn de statistieken gebaseerd op de geregistreerde nationaliteit,
wat maakt dat veel mensen met een 'vreemde' afkomst niet zichtbaar zijn in de
officiële statistieken. Daarnaast zijn demografische data over verschillende databanken
verspreid. Daarbij komt dat, net als in Nederland, officiële cijfers bepaalde
gemeenschappen amper of niet in kaart brengen, zoals onder meer personen zonder
een (geldige) verblijfsvergunning, vluchtelingen en asielzoekers. 4 Het aantal
mensen zonder papieren is bovendien erg moeilijk in te schatten. Niettemin vormen
degenen met de niet-Belgische nationaliteit op basis van de beschikbare cijfers
ongeveer 13 procent van de bevolking (Sopemi, 2009).
De achtergronden van de allochtone bevolking zijn zeer divers. Het betreft voormalige
gastarbeiders en hun nakomelingen, migranten uit voormalige koloniën,
asielvergunninghouders uit onder meer Afrika en Azië, hoogopgeleide kenniswerkers
uit verschillende delen van de wereld, maar bijvoorbeeld ook EU-burgers die
voor kortere of langere tijd in Nederland of België komen werken. Net als voor de
autochtone bevolking geldt voor deze allochtonen dat een deel van hen strafbare
feiten pleegt. De aard en omvang daarvan blijkt echter op een aantal punten af te
wijken van de criminaliteit onder autochtonen. Dat maakt bestudering van de criminaliteit
onder allochtonen, maar ook de vraag of politie en gerecht 'anders' met
hen omgaan wetenschappelijk interessant en potentieel beleidsmatig relevant.
Het onderzoek hiernaar is echter niet onomstreden.
Een vanouds beladen onderzoeksterrein
In Nederland liggen uitspraken over de relatie tussen migratie, etniciteit en criminaliteit
tegenwoordig minder gevoelig dan enkele decennia terug. In de jaren
zeventig en tachtig was de toon in het onderzoek voorzichtig. Discriminatie en
selectiviteit kregen meer nadruk dan criminele activiteiten zelf (zie bijvoorbeeld
Timmerman e.a., 1986; Maas & Stuyling-de Lange, 1989) en het wijzen op een
oververtegenwoordiging van bepaalde groepen was in zekere zin taboe. Vanaf
begin jaren negentig veranderde het politieke en maatschappelijke klimaat met
betrekking tot deze kwestie. Tegenwoordig is het niet meer uitzonderlijk wanneer
in de media openlijk de link wordt gelegd tussen afkomst en betrokkenheid bij
misdrijven. Er kan bijna geen krant worden opengeslagen of het 'Marokkanenprobleem'
komt onomwonden aan bod. Bij een deel van de bevolking lijkt zelfs
3 Het CBS definieert 'allochtonen' als personen van wie minstens één ouder in het buitenland zijn
geboren. Personen die zelf ook in het buitenland zijn geboren, worden gerekend tot de eerste
generatie, zij die zelf in Nederland zijn geboren tot de tweede generatie. Personen die zelf in
Nederland zijn geboren, uit in Nederland geboren ouders, maar van wie een of beide grootouders
in het buitenland zijn geboren, behoren tot de derde generatie. Gezien de algemene definitie van
'allochtonen' behoort deze laatste groep formeel echter niet tot de 'allochtonen', maar tot de
'autochtonen'.
4 Voor meer hierover zie de website van het Vlaams Minderhedencentrum www.vmc.be/
thema.aspx?id=5545.