Advies Sociale vorming en sociale netwerken in het ... - Onderwijsraad

gezinnen komt er steeds meer afstand en is het kind uiteindelijk (emotioneel) onafhankelijk.
Maar studies tonen nu aan, dat juist de als eerste genoemde groep jongeren die in
de relatie met hun ouders een vorm van onderlinge afhankelijkheid bereiken, competenter
zijn, meer zelfvertrouwen hebben en minder problemen. 34
2.2 Sociale vorming op school: burgerschap en moreel klimaat
Zowel gezinnen als overheid wensen, eisen en verwachten steeds meer van de school. 35
En ook het onderwijs zelf geeft aanleiding tot het opnieuw voeren van de discussie over
haar opvoedende taken. Door de toenemende autonomie van scholen en het afrekenen
op resultaat krijgen kwalificerende taken in de praktijk vaak meer aandacht dan de
opvoedende taken. Ingezette onderwijskundige vernieuwingen leiden bovendien soms
tot onrust en onzekerheid bij scholen over omgangsvormen en gedragspatronen. 36
Welke taak heeft een school als het gaat om sociale vorming? De raad heeft deze taak
in een eerder advies beschreven vanuit de notie van burgerschapsvorming. Er zijn volgens
de raad drie niveaus van burgerschapvorming: schoolburgerschap (in de school als
gemeenschap), maatschappelijk burgerschap (in de plaatselijke gemeenschap) en staatsburgerschap
(in de politieke gemeenschap). In zijn advies over burgerschap in het onderwijs
geeft de raad aan, het niet zinvol te achten om de onderwijsinstellingen en lokale
overheden te belasten met moeilijk in de praktijk te brengen idealen op het terrein van
burgerschapsvorming. 37 Het advies beperkt zich daarom tot voorstellen om een doelbepaling
in alle sectorwetten op te nemen (het onderwijs is gericht op het bevorderen van
burgerschap) en deze nader uit te werken in de kerndoelen, eindtermen en kwalificatiestructuur
van verschillende onderwijssectoren. De raad is verder van mening dat burgerschapsvorming
niet via aparte lessen vorm zou moeten krijgen, maar een onderdeel van
het normale schoolleven en het onderwijsprogramma zou moeten zijn. Sindsdien heeft
de minister de adviezen van de Onderwijsraad verwerkt in het wetsvoorstel met betrekking
tot actief burgerschap en sociale integratie. 38 In de memorie van toelichting staat,
dat het de taak van de overheid is om te beschrijven wat de samenleving mag verwachten
van het onderwijs. Onder sociale integratie wordt deelname van burgers (ongeacht
hun etnische of culturele achtergrond) aan de samenleving verstaan, door deelname aan
haar instituties en bekendheid met en betrokkenheid bij uitingen van de Nederlandse
cultuur.
Grote waarden, kleine deugden
Als het gaat om de inhoud van burgerschapsvorming, wijst de WRR (Wetenschappelijke
Raad voor het Regeringsbeleid) op het belang van kleine deugden. 39 Om grote waarden
als vrijheid, gelijkheid en vertrouwen veilig te stellen, dient de samenleving bepaalde
deugden te bevorderen. Te onderscheiden zijn de vier (kardinale) deugden: rechtvaardigheid,
wijsheid, moed en gematigdheid. In dit advies gaat het om de (kleine) deugden
zoals waarheidsgetrouwheid, empathie (inlevingsvermogen) en respect voor de mening
van anderen. Wanneer scholen en andere instanties deze kleine deugden aanleren en
oefenen, zullen de grote waarden van de rechtsstaat en de samenleving als geheel
beter tot hun recht komen, zo is de verwachting. 40 Met deze kleinere deugden komt volgens
de WRR een eigentijds burgerschap naar voren, dat aan belang wint naarmate een
samenleving pluriformer is. Alle burgers dienen te beschikken over sociale vaardigheden
die de grote en abstracte waarden van democratie en rechtsstaat dagelijks mogelijk
maken, zoals het vermogen tot dialoog en het kunnen relativeren van het eigen gelijk.
Sociale vorming en sociale netwerken in het onderwijs
23