Advies Sociale vorming en sociale netwerken in het ... - Onderwijsraad

Bepaalde groepen jongeren zijn trendsetters in de manier waarop zij gebruikmaken van
sociaal kapitaal; hoogopgeleide autochtone jongens bijvoorbeeld, die hun peer group
benutten om te leren omgaan met nieuwe media, of Turkse en Marokkaanse jongeren
die via hun zelforganisaties lokale en landelijke netwerken met elkaar onderhouden.
Naber (2004) geeft deze en andere voorbeelden van trendsetters.
Ambitieuze allochtone meisjes
Een voorbeeld zijn hoogopgeleide allochtone meisjes die studieambities hebben en
zich bewust zijn van hun capaciteiten. Hun peer group bestaat alleen uit meisjes en
is zowel een bevestiging van de traditionele scheiding tussen mannen en vrouwen als
een variant op de moderne vrije meiden die het huwelijk uitstellen en hun onafhankelijkheid
willen behouden. De groep functioneert als discussieplatform over hoe om
te gaan met tegenstrijdige waarden en levenswijzen van thuis, school en vrije tijd en
over hoe de gewenste toekomst te zien en te realiseren.
Bron: Naber, 2004, p.23
Van belang bij sociale structuren die een bron van sociaal kapitaal zijn, is het concept
van ‘closure’. Dat wil zeggen: als je persoon A en B kent, kennen A en B elkaar ook
onderling. In dat geval kunnen A en B hun krachten bundelen tegen jou als je bijvoorbeeld
het vertrouwen schaadt of een groepsnorm overschrijdt. Onder ouders en kinderen
is volgens Coleman ‘intergenerationele closure’ een voorwaarde voor optimaal
sociaal kapitaal. Dat wil zeggen dat de ouders van kinderen die bij elkaar op school zitten
of met elkaar bevriend zijn, elkaar ook kennen of bevriend zijn. Dan kunnen ze overleggen
over de kinderen, over de normen die zij opleggen, enzovoort. Zo verkrijgen de
ouders zelf extra sociaal kapitaal. Opvallend is dat Coleman niet rept van het belang van
sociaal kapitaal dat wordt opgebouwd in relaties tussen jongeren onderling.
Negatief gevolg: sociale druk om seksueel actief te zijn
Bij meisjes (en misschien ook bij jongens?) werken groepsvorming en jeugdcultuur ook
op een andere manier negatief door. “Een meisje zonder ervaring begint aan zichzelf te
twijfelen. Zeker als haar vriendinnen al volop vertellen over hun eerste stappen op seksueel
terrein. Zo’n meisje is vervolgens bang dat anderen haar zien als ‘watje’. Ze gaat
overstag als haar vriendje ook nog eens dwang uitoefent” meldt de Rutgers Nisso Groep
naar aanleiding van een recent onderzoek, waarbij naar voren kwam dat één op de zes
meisjes wel eens tot sex gedwongen is. 103
Negatief gevolg: discriminatie en jeugdcriminaliteit
Op de meeste scholen neemt de diversiteit van leerlingen en groepen toe, waardoor er
onderlinge spanningen kunnen ontstaan: tussen de jongeren, maar ook tussen leerlingen
en leraren of schoolleiding. 104 Hoewel veel leraren zeggen dat meer etnische en culturele
diversiteit in de leerlingenpopulatie tot verrijking kan leiden, geven ze ook aan dat
ze er in de dagelijkse praktijk meer last dan voordeel van hebben. Zo heeft een aantal
scholen te maken met de al genoemde Lonsdale-jongeren, die zich negatief tegenover
‘buitenlanders’ uitlaten. Een eerder genoemd onderzoek van de gemeente Amsterdam
naar de interculturele verhoudingen op scholen voor voortzegt onderwijs en middelbaar
beroepsonderwijs nuanceert de omvang van de problemen enigszins. Het onderzoek
Sociale vorming en sociale netwerken in het onderwijs
43