Advies Sociale vorming en sociale netwerken in het ... - Onderwijsraad

Morele opvoeding op school
Het bijbrengen van waarden en deugden (morele opvoeding) is in de eerste plaats een
taak van de ouders, maar de school heeft een belangrijke aanvullende taak; volgens
de samenleving, maar ook volgens scholen zelf. Scholen rekenen de morele opvoeding
doorgaans expliciet tot hun pedagogische opdracht. Zij zien het niet als extra taak, maar
als een onlosmakelijk onderdeel van hun cognitieve opdracht. 41 De raad heeft in een eerder
advies over burgerschap aangegeven dat morele opvoeding niet in aparte lessen
over waarden en normen moet worden gegoten, maar een onderdeel uit moet maken
van de dagelijkse gang van zaken op de school. 42 Om deugden aan te leren is het niet
voldoende, alleen het morele denken te bevorderen. Ook het moreel gevoel en de morele
wil komen hieraan te pas. Situaties waarin onrecht geschiedt wekken een gevoel op
(boosheid, verontwaardiging); een morele wil zorgt ervoor dat een persoon zijn gevoel
omzet in handelen of ingrijpen. Morele opvoeding bestaat daarom uit drie pijlers: het
bevorderen van het moreel denken, van het moreel voelen en van het moreel klimaat. 43
Opvoeders, ook leraren, moeten waarden en normen niet alleen in theorie aanreiken,
maar vooral ook laten beleven. Docenten moeten hiertoe zelf het goede voorbeeld
geven. Uit het dagelijks handelen van leraren op school en tijdens de les kunnen leerlingen
veel leren.
Prullenbak
“Ik probeer echt een voorbeeldfunctie te geven. Elke dag raap ik wel papiertjes op en
gooi ze in de prullenbak, liefst voor de ogen van een aantal leerlingen.”
Bron: citaat lerarenpanel
Aandacht voor de morele opvoeding hoeft zeker niet ten koste te gaan van de tijd die
scholen besteden aan cognitieve vakken. Integendeel, een goede sfeer op school bevordert
het leveren van prestaties. 44 De meeste leraren gaan dan ook niet uit van een stikte
scheiding tussen hun didactische en hun pedagogische professionaliteit. Normen en
waarden komen tijdens het gewone lesprogramma aan bod. Wel merkt Klaassen op dat
veel leraren en lerarenopleidingen het afgeleerd hebben om over pedagogische aspecten
na te denken. Zij beschikken hierdoor vaak niet meer over het nodige referentiekader en
de bijbehorende terminologie. 45
School bepaalt inhoud van de morele opvoeding
De wet laat straks de invulling van burgerschapsvorming over aan de school. Elke school
kan hier op zijn eigen manier inhoud aan geven. Sommigen betreuren dit en menen
dat de overheid aan zou moeten geven wat de inhoud is van burgerschap in het onderwijs.
46 Anderen zijn juist voorstander van deze autonomie en benadrukken dat burgerschap
vaak juist is gericht om ons tegen de overheid te beschermen. 47 In het bijzonder
onderwijs kan de levensbeschouwelijke identiteit van de school een belangrijke inspiratiebron
zijn voor de invulling van burgerschapsvorming en morele opvoeding. Voor confessionele
scholen betekent identiteit immers meer dan uitsluitend het kerkelijk-gelovige
aspect. Ook aspecten op het gebied van orde, sfeer en discipline rekenen zij hiertoe, net
zoals de ouders dat doen. 48 Voor deze scholen zal het wellicht makkelijker zijn om de
gewenste waarden en normen te bepalen dan voor openbare scholen. Maar alle onderwijs,
ook openbaar onderwijs, is per definitie waardegebonden. Ook openbare scholen
24 Onderwijsraad, juli 2005