SOSYAL-GUVENLIK-SISTEMINE-BAKIS-RAPORU

7. SONUÇ VE DEÐERLENDÝRME
Bir ülkenin demografik geçiþ süreci boyunca nüfusunun yaþ profilinde gözlenen
deðiþim, aktif/pasif oranlarýnýn seyri üzerine yaptýðý, zamana yayýlan etki yoluyla sosyal
güvenlik sisteminin gelir-gider dengelerini de etkilemektedir. Bu çalýþmada yapýlan analiz,
Türkiye için bu dengelerin zaman içindeki evrimini, diðer ekonomik etkileri susturmak
(ya da kontrol etmek) ve sadece demografik faktörlerin etkilerine yoðunlaþmak suretiyle
ele almýþtýr. Yapýlan hesaplamalar, önümüzdeki dönemde Türkiye'yi bekleyen nüfus
yaþlanmasýnýn, zorunlu emeklilik sigortasýnda zaten bozuk olan gelir-gider dengelerini
daha da kötüleþtirmeye aday olduðunu göstermektedir. Nitekim emeklilerin dul ve
yetimlerine yapýlan ödemeler hiç hesaba katýlmaksýzýn bile, yaþlanmakta olan nüfusun,
devletçe daðýtým esaslý olarak sunulan zorunlu yaþlýlýk (emeklik) sigortasýnýn yükünü
gözle görülür biçimde artýracaðý anlaþýlmaktadýr.
Öte yandan, emekli maaþý baðlatmayý yaþa baðlý olmaktan çýkartmak baþta olmak
üzere 1970'lerde baþlayan ve 1990'lara kadar uygulanan popülist politikalarýn vahim
sonuçlarýndan alýnan derslerle, (1999'dan baþlayarak) yürürlüðe sokulan bir dizi reform
sayesinde Türkiye, nüfus yaþlanmasýnýn etkilerine daha hazýrlýklý hale gelmiþtir. Gerçekten
de bu çalýþmanýn 5. ve 6. bölümlerindeki analizden, özellikle emekli maaþý baðlatma
yaþýna iliþkin olarak halen yürürlükte olan ve gelecekte girmesi karar baðlanmýþ olan
artýþlarýn, nüfus yaþlanmasýnýn emeklilik sistemi üzerinde yaratacaðý ek yükü karþýlama
yönünde atýlmýþ çok isabetli adýmlar olduðu anlaþýlmaktadýr. Þöyle ki,
• Emekli maaþý baðlatma yaþýnýn artmasý emeklilerin yaþ daðýlýmýnda yoðunluðun
daha yüksek yaþlara doðru kaymasýna yol açmaktadýr. Çalýþmadaki hesaplamalara
temel teþkil eden projeksiyonlara da net biçimde yansýyan bu durum, hem aktiflerin
sayýsýnýn emekliliðe baðlý olarak düþme hýzýný hem de pasiflerin sayýsýnýn artma
hýzýný yavaþlatmak suretiyle aktif/pasif oranlarýnýn iyileþmesine katkýda bulunmaktadýr.
• Analizimizin sadece demografik etkilere odaklanmasý, aktif/pasif oranýnýn seyri ile
emeklilik sistemi gelir-gider dengeleri arasýnda zaten var olan paralelliði (5.32a ve
5.33 no.lu þekillerden de görüldüðü gibi) iyice netleþtirmektedir: Prim gelirlerinin
maaþ giderlerini karþýlama oraný, aktif/pasif oraný ile ayný yönde hareket etmektedir.
Aktiflerin artýþ hýzýnýn artmasý gelirlerin; pasif sayýsýndaki artýþýn hýzlanmasý ise
giderlerin artmasýna yol açmaktadýr.
• Emekli maaþýný hak etmek için yasal olarak gereken asgari yaþýn artmasý, çalýþmayý
býrakýp fiilen emekli olanlarýn yaþ ortalamasýný bu asgari yaþ ve üstüne doðru
çekmek suretiyle aktif/pasif oranýnýn ve dolayýsýyla gelirlerin giderleri karþýlama
oranýnýn iyileþmesine katkýda bulunmaktadýr. Gerçekten de bireylerin asgari prim
ödeme süresini doldurur doldurmaz çalýþmayý býrakmalarý halinde, yaþlarýndan
baðýmsýz olarak maaþ almaya baþlamalarý garanti olmaktan çýktýðý için, emeklilik
kararýnýn ertelenmesi eðilimi güçlenmektedir. Bu eðilimin sonucu olarak fiili
115