SOSYAL-GUVENLIK-SISTEMINE-BAKIS-RAPORU

Burada Ç prim ödeyen çalýþanlarýn (aktif sigortalýlarýn) sayýsýný ve E de emekli ve
dul/yetim aylýðý vb. alanlarýn (pasif sigortalýlarýn) sayýsýný gösterir. A, hak edenlere ödenen
ortalama aylýk miktarýný ve Ü prime esas ortalama ücreti gösterdiðinden, eþitsizliðin sol
tarafý aslýnda aylýk baðlama oraný olarak bilinen sosyal sigorta parametresini ifade eder.
Aylýk baðlama oraný için b kullanarak ve b=A/Ü olduðunu hatýrlayarak, (1) numaralý
eþitsizlik
þeklinde yazýlabilir. Eþitsizliðin sað tarafýndaki, aktif-pasif oraný denilen (Ç/E) terimi,
demografik dönüþüm süreci sýrasýnda gözlenen nüfus yaþlanmasýna baðlý olarak azalýr.
Demografik dönüþüm süreci boyunca düþen nüfus artýþ hýzý, zaman içinde belli bir yaþýn
üstündeki kesimin toplam nüfus içindeki payýnýn artmasýna yol açar. Týptaki ilerleme
ve saðlýk hizmetlerinin kalitesindeki geliþmelere baðlý olarak artan yaþam beklentisi de
bu etkiyi güçlendirir. Sonuçta, E ile gösterilen emekli stokunun büyüme hýzý, Ç ile
gösterilen prim ödeyen çalýþan kesimin büyüme hýzýný geçer ve aktif-pasif oraný düþmeye
baþlar. Prim ve aylýk baðlama oranlarý sabitken, azalan bir (Ç/E) oraný ise sistemin gelir
gider dengesinin bozulmasý anlamýna gelir. Gerçekten de, aylýk baðlama ve prim oranlarý
sabitken, (Ç/E)'deki düþüþün yeterince uzun sürmesi halinde, (2) no.lu eþitsizlik tersine
dönerek
eþitsizliðine dönüþebilir. b=A/Ü olduðundan, bu durum
olmasý, yani çalýþanlardan toplanan primler toplamýnýn, emekli aylýklarý ve buna baðlý
diðer ödemelerin toplam tutarýnýn altýnda kalmasý anlamýna gelir. Yani sistem açýk
vermeye baþlar. (2) no.lu eþitsizliðin korunabilmesi için ya (A/Ü) oranýnýn (yani b'nin)
azaltýlmasý ya da prim oraný p'nin artýrýlmasý gerekir. Aksi takdirde, (Ç/E) oranýnda nüfus
yaþlanmasýna baðlý olarak gözlenen düþme yaþlýlýk sigortasý sisteminin giderek büyüyen
açýklarla karþýlaþmasý sonucunu doðurarak, bunlarý finanse etme yükümlülüðü altýndaki
Hazine'nin üzerinde artan bir baský yaratýr.
Halen demografik geçiþ sürecinin tamamlamamýþ olsa da Türkiye'de nüfus artýþ hýzý
istikrarlý biçimde düþüþe ve ortalama yaþam beklentisi de istikrarlý biçimde yükseliþe
geçmiþtir (Hoþgör ve Tansel, 2010). Bir yandan iþgücüne katýlým hýzýnýn düþmesi, diðer
yandan sistemden yaþlýlýk aylýðý alýnan (pasif sigortalýlýk) sürenin uzamasý, dolayýsýyla
da nüfusun Ç/E oraný üzerinde aþaðý yönlü baský yapacak biçimde yaþlanmaya baþlamasý
anlamýna gelen bu geliþmeler, mevcut Ç/E oranlarýnýn düþük seviyesini daha da kaygý
verici hale getirmektedir.
78
(2)
(3)
(4)