SOSYAL-GUVENLIK-SISTEMINE-BAKIS-RAPORU

4. TÜRK SOSYAL GÜVENLÝK SÝSTEMÝ:
TARÝHÇE, KURUMSAL YAPI VE ÝÞLEYÝÞ, HAKLAR VE
YÜKÜMLÜLÜKLER
4.1. Kýsa Tarihçe
Türk sosyal güvenlik sisteminin bugünkü yapýsý büyük ölçüde Ýkinci Dünya Savaþý
sonrasý dönemde oluþan kurumsal yapý ile þekillenmiþtir. Türkiye'de ilk sosyal sigorta
kurumu, 1936 tarih ve 3008 sayýlý Ýþ Kanunu kapsamýnda çalýþanlarý kapsamýna alan 1945
yýlýnda oluþturulan Ýþçi Sigortalarý Kurumu'dur. Kurum, sanayi ve hizmetler kesiminde
iþ kanunu kapsamýnda çalýþanlar için zaman içerisinde çýkarýlan iþ kazalarý ve meslek
hastalýklarý ile analýk sigortasý (1945); hastalýk ve analýk sigortasý (1951) ve maluliyet,
ihtiyarlýk ve ölüm sigortalarýný (1957) uygulamakla görevlendirilmiþtir. 1964 tarih ve 506
sayýlý Sosyal Sigortalar Kanunu ile iþçilere yönelik sosyal sigorta mevzuatý birleþtirilirken,
Ýþçi Sigortalarý Kurumunun ismi de Sosyal Sigortalar Kurumu (SSK) olarak deðiþtirilmiþtir.
Tanzimat sonrasý dönemde çeþitli kamu görevlileri için ayrý tekaüt sandýklarý oluþturma
geleneði Cumhuriyet döneminde de devam etmiþ, gümrük çalýþanlarý, belediye çalýþanlarý,
devlet demiryollarý ve limanlarý çalýþanlarý, Ziraat Bankasý ve Merkez Bankasý çalýþanlarý
için ayrý kurumlar oluþturulmuþtur. Kamu görevlileri için farklý sosyal sigorta sandýklarýnýn
oluþturulmasýnýn yarattýðý sakýncalarý gidermek üzere 1949 yýlýnda 5434 sayýlý Türkiye
Cumhuriyeti Emekli Sandýðý Kanunu ile sivil ve asker bütün kamu görevlileri tek çatý
ve sosyal sigorta mevzuatý altýnda toplanmýþtýr.
Üçüncü büyük sosyal sigorta kuruluþu, kendi adýna baðýmsýz çalýþanlar için 1479 sayýlý
Kanunla 1971 yýlýnda Bað-Kur kýsa adýyla kurulmuþtur. Bað-Kur'la birlikte Türk sosyal
güvenlik sisteminin sosyal sigorta ayaðýnýn kurumsal yapýsý büyük ölçüde tamamlanmýþtýr
(TÜSÝAD, 2004). Kurumsal yapýnýn tamamlanmasýný takiben kapsam geniþlemesini
saðlayacak düzenlemeler yapýlmýþ, bu çerçevede 1983 yýlýnda 2925 ve 2916 sayýlý
Kanunlarla tarým kesiminde çalýþan mevsimlik iþçiler ile çiftçiler de sosyal sigorta
kapsamýna alýnmýþtýr.
Sosyal sigorta mevzuatýnda zaman içinde yapýlan çok sayýda deðiþiklikle hem kiþi
hem de koruma kapsamý olarak sosyal güvenlik kapsamý geniþletilmiþ, özellikle isteðe
baðlý sigortalýlýk uygulamasý ile çalýþma hayatýna ara veren veya ayrýlanlara primlerini
kendileri ödemeleri kaydýyla sosyal sigortalar kapsamýnda olmalarýna imkan tanýnmýþtýr.
1990'lý yýllara gelindiðinde, Türkiye'de kim hangi sektörde ve hangi statüde çalýþýrsa
çalýþsýn bütün çalýþanlarýn sosyal sigortalarla sosyal güvenlik kapsamýna alýnmasýna imkan
veren yasal ve kurumsal altyapý tamamlanmýþtýr.
Türk sosyal güvenlik sisteminin zayýf ayaðýný vergi gelirleri ile finanse edilen ve primsiz
ödemeler olarak adlandýrýlan kamu sosyal güvenlik harcamalarý oluþturmuþtur. Ancak,
bu kapsamda da bir kýsmý geniþ toplum kesimlerine sosyal yardým ve hizmet götürülmesine
51