SOSYAL-GUVENLIK-SISTEMINE-BAKIS-RAPORU

• Nüfus piramidi: Nüfusun, klasik 0-14, 15-64 ve 65 + yaþ gruplarýna göre ayýrýmý
nüfus biliminin gelecek dönemlere iliþkin nüfus projeksiyonlarýnda yetersiz
kalmaktadýr. Daha saðlýklý nüfus projeksiyonlarý yapabilmek, doðum ve ölüm
hýzlarýndaki deðiþme ile ortalama hayat beklentisinin uzamasýnýn nüfusun yaþ
daðýlýmýna etkisini tespit edebilmek için nüfusun 4'lü yaþ gruplarýna bölünmesiyle
oluþturulan grafik daðýlým, nüfus piramidi olarak adlandýrýlýr. Nüfus piramitleri yaþ
gruplarý yanýnda cinsiyet bakýmýndan da oluþturulabilir.
Nüfus piramitlerinin grafik görünümü ülke nüfusunun demografik yapýsý hakkýnda
çok yönlü bilgiler verir. Nitekim, tabaný geniþ, tepe kýsmý dar olan birinci tip piramit,
doðum ve ölüm oranlarýnýn yüksek olduðu, geri kalmýþ ülkeleri gösterirken, kenarlarý
içeriye doðru çökmüþ üçgene benzeyen ikinci tip piramit geliþmekte olan ülkelerin
nüfus yapýsýný gösterir. Doðum oranýnýn düþük olmasý dolayýsýyla tabaný daralmýþ,
tavaný ise nüfusun yaþlandýðýný gösterecek þekilde geniþlemiþ, klasik üçgen görüntüsü
bozulmuþ 3. tip piramit ise geliþmiþ ülkelerin nüfus yapýsýný gösterir. Bu üçlü
piramide, olaðanüstü dönemlerde ortaya çýkan (savaþlar ve göçler gibi) nüfus
hareketlerinin nüfus yapýsýna etkisini gösteren yeni piramitler de eklenebilir (nüfus
piramitleri için bakýnýz Hoþgör, Tansel, 2010),
• Nüfusun yaþlanmasý: Sosyal güvenlik sistemleri bakýmýndan en önemli demografik
deðiþikliktir. Pasif nüfus olarak adlandýrýlan 65+ yaþ grubunun toplam nüfusa
oranýnýn artmasýdýr. Doðum ve ölüm oranlarýndaki düþüþle birlikte saðlýk baþta
olmak üzere hayat standardýndaki iyileþmeye baðlý olarak ortalama hayat süresinin
uzamasý dolayýsýyla yaþlý nüfusun toplam nüfus içindeki payýnýn artmasý halidir.
Nüfusun yaþlanmasý, daðýtým esaslý sosyal güvenlik sistemlerinde çalýþan-prim
ödeyen nüfusu azalttýðý, aylýk alanlarý artýrdýðý ölçüde sistemin sürdürülebilirliðini
tehlikeye düþüren demografik deðiþkenlerin baþýnda gelmektedir.
• Baðýmlý nüfus: Baðýmlý nüfus, kabaca, çalýþan-aktif nüfusun bakmakla yükümlü
olduðu, henüz çalýþma çaðýna girmemiþ genç nüfus ile çalýþma hayatýndan ayrýlmýþpasif
nüfusun toplamý olarak tanýmlanýr. Esas olarak 0-14 yaþ grubu ile 65+ yaþ
grubunda bulunanlarý ifade eder. Ancak, sosyal güvenlik bakýmýndan 15-64 yaþ
grubunda bulunan çalýþmayan veya çalýþamayan gruplar da baðýmlý nüfus tanýmýna
girer ve nüfus biliminin baðýmlý nüfus tanýmýndan daha geniþ bir tanýmdýr. Bu
anlamda, özürlüler, iþsizler ve çalýþmayanlar, baðýmlý nüfus olarak prim ödeyenler
üzerinden sosyal güvenlik kapsamýna alýnan kesimi oluþturur.
• Baðýmlýlýk oraný: 0-14 yaþ grubundaki nüfus ile 65+ yaþ grubunun 15-64 yaþ
grubundaki nüfusa oranýný gösterir. Eðitim dolayýsýyla 0-14 yaþ grubunun uzamasý,
artan ortalama hayat süresi dolayýsýyla da 65+ yaþ grubunda bulunanlarýn artmasý,
baðýmlýlýk oranýný yükseltir. Türkiye'de 2000'li yýllara kadar 0-14 yaþ grubu (genç
nüfus) baðýmlýlýk oranýnýn yükselten faktör iken, bu yýllardan sonra 65+ yaþ grubunun
artýþý baðýmlýlýk oranýný yükseltecektir.
25