SOSYAL-GUVENLIK-SISTEMINE-BAKIS-RAPORU

emeklilik, asgari çalýþma (ve prim ödeme) süresinin dolduðu yaþtan, maaþ almaya
baþlayabilmek için gereken asgari yaþa ve ötesine doðru kaymaktadýr. Bu da hem
prim ödeme süresinin uzamasýna hem de emeklinin kendisine yapýlacak maaþ
ödeme süresinin kýsalmasýna yardým etmek suretiyle, sistem gelirlerinin giderleri
karþýlama oranýnda bir iyileþme saðlamaktadýr.
• Gelir-gider dengelerinin seyrinin buradaki analizine temel teþkil eden projeksiyonlarda
da gözlenen ve yukarýdaki sonuçlarla uyumlu bir baþka eðilim, zaman geçtikçe,
ileri yaþlarda iþgücüne katýlým oranlarýnýn düþmesidir. Ýþgücüne katýlým oranlarýndaki
düþüþ 2050'ye yaklaþýldýkça erkeklerde 65 yaþ üstünde, kadýnlarda ise 60 yaþ üstünde
bariz hale gelmektedir. Bu gözlem yukarýda sözü edilen emeklilik kararýnýn
ertelenmesi senaryosuyla tutarlýdýr. Emekliliði hak ediþ yaþýndaki artýþlar, bireylerin
kayýtlý olarak istihdam edildikleri iþlerden erken yaþta emekli olup maaþ baðlattýktan
sonra ikinci bir iþte kayýtsýz olarak çalýþma imkanlarýný kýsýtlamaktadýr. Yakýn geçmiþte
çokça rastlanan bu durum yavaþ yavaþ kaybolmaktadýr. Dolayýsýyla, önümüzdeki
dönemde nispeten ileri yaþlardaki bireyler ya çalýþmaya devam edecek ya da emekli
maaþý baðlatabilecekleri yaþa geldikten sonra gerçekten emekli olacak ve kayýtsýz
olarak çalýþacaklarý bir iþ bulmaya çalýþmak yerine, normal bir emekli hayatý yaþamaya
baþlayacaklardýr.
Emeklilik maaþý baðlatmak için yasal olarak gereken asgari yaþ arttýkça artan fiili
emeklilik yaþý, emeklilerin toplam nüfus içindeki oranýnýn artmasýný yavaþlatan bir rol
oynarken, bu sürece paralel olarak ilerleyen nüfus yaþlanmasý sürecinin ters yönde bir
etki yaratmasý aktif/pasif oranýnýn seyri açýsýndan ilginç bir dinamik yaratmaktadýr.
Aktif/pasif oranýnýn hem iyimser hem de kötümser senaryolar altýndaki 2010-2050 dönemi
seyrine bakýldýðýnda (Þekil 6.7.), oranýn 2020'lerin baþýna kadar artýþ göstereceði, ardýndan
tekrar düþmeye baþlayacaðý anlaþýlmaktadýr. Baþlangýçtaki yükselme, artan emeklilik
yaþýnýn etkilerinin nüfus yaþlanmasý sürecinin etkilerine baskýn gelmesi sonucudur.
Ýzleyen dönemde ise, nüfus yaþlanmasýnýn etkilerinin emeklilik yaþý artýþlarýnýn etkisini
bastýracaðý; baþlangýçta sayýsý hýzla artan aktif çalýþanlarýn ilerleyen zaman içinde emekliye
ayrýlmaya baþlamalarýyla aktif/pasif oranýnýn da tekrar düþmeye baþlayacaðý anlaþýlmaktadýr.
Bir baþka deyiþle, mevcut mevzuata ek düzenlemeler yapýlmadýðý takdirde, emeklilik
yaþ artýþlarýnýn sistemin gelir-gider dengesi üzerinde kýsa vadede yaratacaðý olumlu
etkiler, nüfus yaþlanmasýnýn orta ve uzun vadede ivme kazanmasýný takiben kaybolmaya
baþlayacak ve sistemin finansman sorunlarý tekrar baþ gösterecektir. Daha somut belirtmek
gerekirse, prim gelirlerinin emekli maaþ ödemelerini karþýlama oranýnda 2018'e kadar
gözlenmesi beklenen düzelmeyi, 2018'den 2040'larýn baþýna kadar sürecek bir bozulma
dönemi izleyecektir. Prim gelirlerinin emeklilere yapýlacak ödemeleri karþýlama oranýndaki
bu bozulmanýn, 2050'ye doðru tekrar düzelmeye baþlamasý beklenmektedir 14 . Analizin
ufuk yýlý olan 2050'ye gelindiðinde, gelirlerin giderlere oraný tekrar, aþaðý yukarý, baz
yýlý olan 2010'daki deðerine dönmüþ olacaktýr.
14 Bu düzelme, 2050'ye doðru emekli maaþlarýnýn seyrinin deðiþmesinden kaynaklanmaktadýr. 2010-2050
döneminde, emekli maaþlarýnýn hesaplanmasýna yaþam boyu ortalama gelirin esas teþkil ettiði varsayýlmýþtýr.
2050'ye yaklaþtýkça, emeklilik yaþýnýn artmasý ile, yaþam boyu ortalama gelir düþmektedir. Bu düþüþ, emekli
maaþlarýna düþüþ olarak yansýmaktadýr. Dolayýsýyla 2040 sonrasýnda sosyal güvenlik sistemi gelir/gider oranýndaki
trendin tersine dönmesi ihtimali mevcuttur. Fakat bu trendin, emeklilerin bütçelerinde bir daralma çerçevesinde
ortaya çýktýðýna, dolayýsýyla yaþlanmýþ bir toplumda olumsuz refah etkilerine sahip olabileceðine dikkat edilmelidir.
116