SOSYAL-GUVENLIK-SISTEMINE-BAKIS-RAPORU

1. GÝRÝÞ
Bireyleri ve bakmakla yükümlü olduklarý yakýnlarýný, yaþlýlýk, sakatlanma, ölüm, iþ
kazasý ve meslek hastalýklarý, hastalýk, analýk ve iþsizliðe baðlý olarak ortaya çýkan gelir
kaybý risklerine karþý korumayý amaçlayan her çeþit sosyal sigorta, sosyal yardým ve
sosyal hizmetlerin kamusal sunumu sosyal güvenlik kavramý içinde yer almaktadýr.
Toplumu oluþturan herkes için temel bir hak olma niteliði artýk evrensel olarak kabul
gören sosyal güvenlik için geliþmiþ ülkelerde bireyler ve kamu tarafýndan yapýlan sosyal
güvenlik harcamalarý GSYÝH'nýn % 20-30'una denk gelen büyüklüklere ulaþmýþtýr.
Beklentiler sadece geliþmiþ ülkelerde deðil, diðer ülkelerde de bu amaçla yapýlan
harcamalarýn artarak devam edeceði yönündedir.
Gerek Türkiye'de, gerekse diðer ülkelerde, toplam sosyal güvenlik harcamalarý içinde
en büyük harcama kalemini de, tipik olarak % 60-70 arasýnda deðiþen paylarla yaþlýlýk
(emeklilik) sigortasý oluþturmaktadýr. Dolayýsýyla, yaþlýlýk sigortasýnýn sunumuyla ilgili
her türlü geliþme, bütün sosyal güvenlik sistemini etkilemektedir. Nitekim Türkiye'de
de kamusal olarak sunulan ve bireyleri çeþitli gelir kaybý risklerine karþý korumayý
amaçlayan sigortacýlýk faaliyetleri arasýnda, toplam sosyal güvenlik gelirleri ve harcamalarý
içinde en yüksek paya sahip olan faaliyet kolu yaþlýlýk (emeklilik) sigortasýdýr.
Belli bir yaþa ulaþtýktan sonra emekli olarak çalýþmayý býrakmalarýna baðlý olarak
kazanç kaybý yaþayan bireylerin, asgari bir yaþam standardýný, bu kazanç kaybýna raðmen
sürdürmesini saðlamak üzere dünyanýn pek çok ülkesinde yapýlan tipik düzenleme,
devletin çalýþanlarý zorunlu bir kamu yaþlýlýk sigortasý kapsamýna almasýdýr. Bu sigorta
kapsamýnda hak kazananlara, çalýþma yaþamlarýndaki kazançlarýnýn belli bir oraný
üzerinden baðlanan yaþlýlýk (emeklilik) aylýklarý, yaþlanmaya baðlý olarak yaþadýklarý
kazanç kaybýný kýsmen telafi ederek; yaþam standartlarýnýn hedeflenen asgari düzeyin
altýna düþmesini engeller. Türkiye'de de sosyal güvenlik sisteminin kamu eliyle yürütülen
zorunlu ayaðýndaki en önemli faaliyet alaný olan ve toplam sosyal güvenlik harcamalarý
içinde % 70'i aþan bir paya sahip olan yaþlýlýk sigortasý, pek çok baþka ülkedeki uygulamaya
benzer biçimde, daðýtým esaslý finansman sistemi temelinde sunulmaktadýr.
Daðýtým esaslý sosyal güvenlik sistemlerinin iþleyiþi, kuþaklar arasý dayanýþma ilkesine
ve gelir transferine dayanýr: Çalýþtýklarý süre boyunca (zorunlu) yaþlýlýk sigortasý primlerini
ödeyerek emekliliðe hak kazananlara, çalýþma yaþamýnda elde ettikleri prime esas kazanç
ortalamasýnýn belli bir yüzdesi (baðlama oraný) üzerinden baðlanan yaþlýlýk aylýklarý, o
sýrada aktif olarak çalýþmaya devam edenler ve onlarýn iþverenlerinden toplanan zorunlu
katkýlar (prim ödemeleri) yoluyla karþýlanýr. Bir baþka deyiþle, bugün çalýþan ve prim
ödeyenler, halen emekli olanlarýn aylýklarýný finanse ederken; bunlarýn gelecekte emekli
olduklarýnda alacaklarý aylýklarý da o günün çalýþanlarý olan, gelecek kuþaklar finanse
edecektir. Bu yüzden de, prim oranlarý ve aylýk baðlama oranlarý sabitken, daðýtým
sistemi temelinde çalýþan bir sosyal güvenlik kuruluþunun toplam gelirleri, aktif çalýþan
17