SOSYAL-GUVENLIK-SISTEMINE-BAKIS-RAPORU

güvenlik sistemlerinin geleceðini de tehdit eden nüfus yaþlanmasý problemidir. Gerçekten
de dünya yaþlandýkça, "daha az çalýþma, daha az üretim ve daha az kazanç sarmalý ile
birlikte artan gelir güvensizliði ve yoksulluk tehlikesi" ortaya çýkmaktadýr (WB, 1994).
2.2. Sosyal Güvenlikle Ýlgili Demografik Göstergeler ve
Deðiþkenler
Demografik yapýnýn sosyal güvenlik sistemlerinin iþleyiþi ile ilgili ve onu etkileyen
temel deðiþkenleri ve göstergeleri þunlardýr:
• Toplam nüfus: Sosyal güvenlik sistemlerinin kapsama almak istediði hedef kitleyi
oluþturur. Toplam nüfus, toplam sosyal güvenlik talebinin büyüklüðünü ve buna
baðlý olarak yapýlacak harcamalarla bu harcamalar için tahsis edilecek kaynaðýn
büyüklüðünü belirler. Toplam nüfusun ne oranda kapsama alýndýðý, sosyal güvenlik
sistemleri için bir baþarý ölçütüdür ve nihai hedef, nüfusun tamamýný kapsama
alacak bir sosyal güvenlik sistemi kurmaktýr.
Türkiye için Temmuz 2012 tarihi itibarýyla sosyal sigorta programlarý bakýmýndan
sosyal güvenlik kapsamýna alýnan nüfus, toplam nüfusun % 86'sýna ulaþmýþtýr. Bu
gösterge, Türk sosyal güvenlik sistemi için kapsam dýþýnda kalan % 14'lük kesime
yönelik politikalar belirlenmesi gereðini ortaya koyar. Demografi ve kapsam iliþkisini
bütün sosyal güvenlik sistemi için olduðu gibi sosyal risklerin her biri için de
yapmak mümkündür. Mesela, yaþlýlýk sigortasý bakýmýndan, emekli olma yaþýný
geçen ancak emekli aylýðý alabilen nüfusun yaþ grubuna oranýnýn dünya ortalamasý
% 40,2 mertebesinde iken, bu oran Batý Avrupa'da % 92; Kuzey Amerika'da % 75,6;
Kuzey Afrika'da % 28,4'tür. Türkiye'de % 87'ye ulaþmýþ olan ayný oran, Batý
Avrupa'nýn gerisinde kalmakla birlikte dünya standartlarýnda oldukça yüksek bir
deðeri temsil etmektedir (ILO, 2011a).
• Nüfusun yaþ gruplarýna göre daðýlýmý: Uluslararasý istatistiklerde çalýþan aktif
nüfus ile baðýmlý nüfus arasýndaki ayýrýmý vurgulamak için nüfus 3 ana gruba ayrýlýr.
Bunlar 0-14, 15-64 ve 65+ nüfus gruplarýdýr. 15-64 yaþ grubu çalýþan nüfusu
(iþgücünü) oluþtururken, 0-14 ve 65+ yaþ gruplarý çalýþma hayatý dýþýnda kalan
baðýmlý nüfusu oluþturur. Nüfusun yaþ gruplarýna göre daðýlýmý özellikle daðýtým
esasýna göre iþleyen primli sosyal güvenlik sistemleri bakýmýndan hayati öneme
sahiptir. 15-64 yaþ grubunun büyüklüðü sosyal güvenlik sistemlerinin gelirlerini
artýran olumlu, özellikle 65+ yaþ grubunun toplam nüfusa oranýnýn büyüklüðü de
giderleri artýran olumsuz etki yapar. Demografik yapýnýn bir göstergesi olan klasik
3'lü yaþ grubunun oransal deðiþimi sosyal güvenlik sistemlerini doðrudan etkiler.
Nitekim, eðitim süresinin uzamasý 0-14 yaþ grubunun üst sýnýrýný 20'li yaþlara doðru
yükseltirken, ortalama hayat süresinin uzamasý da 65 yaþ üstü nüfusun toplam
nüfusa oranýný artýrmaktadýr. Bu iki yaþ grubunun oransal olarak büyümesi, 15-64
yaþ grubunu küçülttüðü ölçüde daðýtým esaslý sosyal güvenlik sistemlerinin finansal
dengelerini zorlayan bir etki yaratýr.
24