SOSYAL-GUVENLIK-SISTEMINE-BAKIS-RAPORU

maliyetlerinin yüksekliðinden bile daha önemli olup, daha üst sýrlarda yer alan iki
tanesinden birincisinin çalýþma yaþýndaki nüfusun eðitim düzeyinin çok düþük olmasý;
ikincisinin ise baþta imalat sanayi olmak üzere, yaygýn iþletme ölçeðinin küçüklüðü
olduðu unutulmamalýdýr. Bu iki sorunun da giderilmelerinin uzun zamana yayýlacaðý,
ancak ikisinde de mesafe kat edilmesinin sadece kayýt dýþýlýkla mücadele ve o yolla
emeklilik sigortasý sunumunun açýklarýný kapatmak için deðil; Türkiye'nin orta gelir
tuzaðýna düþmeksizin büyümeye devam etmesi için de gerekli olduðu açýktýr.
Bu çalýþmanýn asýl konusu olmasý itibarýyla, emeklilik sistemi gelir-gider dengeleri
açýsýndan bakýldýðýnda, kayýt dýþýlýk ile mücadelede saðlanacak baþarý, prim gelirlerini
farklý kanallardan etkiler. Nitekim sosyal güvenlik sistemlerinin iþleyiþi bakýmýndan kayýt
dýþý çalýþmanýn üç görüntüsü vardýr. Bunlar; çalýþanlarýn hiç bildirilmemesi (kaçak
sigortalýlýk), çalýþýlan gün sayýsýnýn ya da prime esas kazançlarýn eksik bildirilmesidir.
Hiç bildirilmeyenlerin kayýtlýlýk altýna alýnmasý, daha önce prim ödemeyenlerin ödemeye
baþlayacaklarý primlerden oluþan yeni ve ek bir gelir kaynaðý yaratýr. Kayýt altýna alýnanlar
ne kadar gençse, emekli maaþý almaya baþlamalarý o kadar uzun sürecek ve yapacaklarý
prim ödemelerinin sistemin gelirlerine yapacaðý net katký o ölçüde büyüyecektir. Kayýtlý
sigortalýlarýn çalýþma gün sayýsý ve prime esas kazançlarýnýn düþük bildirilmesinin
önlenmesi ile saðlanacak gelir artýþý ise, daðýtým esaslý sosyal güvenlik sistemi baðlamýnda
(11) no.lu denklemde w t ile gösterilen ortalama prime esas kazanç miktarýnýn artmasýndan
kaynaklanacaktýr. Nitekim SGK; Kuruma prim ödeyen 4/a'lý (eski SSK'lý) sigortalýlarýn
% 47'sinin prime esas kazanç alt sýnýrýndan prim ödediði tesbitinden hareketle aylýk prim
ve hizmet belgelerinde gerçekçi kazanç beyanýný saðlamak üzere "meslek kodu"
uygulamasýný baþlatmýþtýr. Tablo 4.8'den de görülebileceði üzere; prime esas kazançlarýn
düþük bildirilmesi 4/b'li (eski Bað-Kur'lu) sigortalýlar için daha da vahim bir görüntü arz
etmekte, sigortalýlarýn tamamýna yakýný en düþük gelir diliminden prim ödemektedir.
Kayýt dýþýlýkla mücadelenin bu boyutunda saðlanacak olumlu geliþmeler, gelecek dönem
gelir projeksiyonlarýna dair düzelme beklentilerini, yalnýzca aktif sigortalý sayýsýndaki
artýþ senaryosuna kýyasla daha daha iyimser kýlacaktýr.
Bu çerçevede gençler ve kadýnlarýn yaný sýra gezici ve geçici (mevsimlik) tarým
iþçilerinin kayýt altýna alýnma ve sosyal güvenlik kapsamýna sokulmasý da önemlidir.
Tarým iþgücü içinde %10-15 arasýnda bir büyüklüðe sahip olduðu kabul edilen bu kitlenin
son yýllardaki büyüklüðünün 600-900 bin çalýþan seviyesine ulaþtýðý düþünüldüðünde,
bunlarýn kapsama alýnmasýnýn sosyal sigorta programlarýnýn aktif sigortalý sayýsýný önemli
ölçüde artýrabileceði anlaþýlmaktadýr.
Ýþgücüne katýlýmýn artýrýlmasý konusundaki adýmlarýn ise belli yaþ gruplarýný hedef
alarak atýlmasý gerekmektedir. Örneðin, buradaki hesaplamalara esas projeksiyonlarda
gözlenen bir eðilim, 15-19 yaþ grubunda iþgücüne katýlýmýn hem erkekler hem de kadýnlar
için düþmekte olduðudur. Emeklilik için ödenen primleri artýrmak amacýyla iþgücüne
katýlým oranýnýn yükseltilmesini teþvik etme yönündeki yukarýda zikredilen önermeyle
çeliþir gözükse de, bu yaþ grubunun iþgücüne katýlýmýnýn azalmasý, eðitime devam
118