SOSYAL-GUVENLIK-SISTEMINE-BAKIS-RAPORU

Bu noktada iki husus gözden kaçýrýlmamalýdýr. Bunlardan birincisi, analizimizin
emeklilerin dul ve yetimlerine yapýlan ödemeleri hesaba katmadýðýdýr. Oysa ki Türk
emeklilik sistemi geleneksel olarak, bu yönden hep cömert olmuþ; emekli olduktan
sonra vefat edenlerin geride býraktýklarý baðýmlýlara özellikle (evlenmemiþ ya da dul
kalmýþ kýz çocuklara) aktüeryal dengeleri bozacak kadar uzun sürelerle maaþ ödenmiþtir.
5510 sayýlý Kanunda yapýlan düzenlemelerle bu harcamalarý kýsmen kýsma yönünde
atýlan kimi adýmlara raðmen, Kanunun yürürlük öncesi döneme ait istisnalarý dolayýsýyla
sistemin bu anlamda cömertliði sürmektedir. Ýkinci nokta, gelirlerin giderleri karþýlama
oranýnýn 2020'lere doðru yükseldikten sonra, Türkiye'nin önündeki demografik fýrsat
penceresinin kapanmaya ve nüfusun yaþlanmaya baþlamasý ile tekrar düþerek 2050'lerde
2010'lar seviyesine geri dönmesinin imalarý ile ilgilidir. Gelirlerin giderleri karþýlama
oranýnýn 2050'de 2010'lardaki seviyesine dönmesi, 2050'deki açýk miktarýnýn da 2010
deðerine döndüðü anlamýna gelmemektedir. Böyle olmasý halinde aradan geçen sürede
gözlenecek milli gelir artýþýnýn açýðý daha katlanýlabilir kýlacaðý düþünülebileceðinden,
bu yanýlgýdan kaçýnmak açýsýndan, gelirlerin giderleri karþýlama oranýnda baþa dönülmesinin
açýk miktarýnýn da ayný deðere dönmesi demek olmadýðý not edilmelidir. Buradaki
analizden çýkan sonuçlardan anlaþýlan, gelirlerin giderleri karþýlama oraný itibarýyla,
2050'de gelinen noktanýn 2010'larýn baþýndakine benzer olacaðýdýr. Yoksa açýðýn kendisi
büyümeye devam edecektir. Dolayýsýyla emeklilik maaþ baðlatma yaþlarýndaki yükseltmelere
raðmen, nüfus yaþlanmasýnýn baskýsýyla artma eðiliminde olan açýk miktarýný kontrol
altýna almak için ek önlemler alýnmasý gerekecektir.
Alýnabilecek ek önlemler konusuna gelindiðinde, alternatiflerin kýsýtlý olduðu
görülmektedir. Nitekim Türkiye, 1999'u izleyen süreçte, emeklilik sistemi açýklarýyla
mücadele etmek üzere denenebilecek parametrik reform alternatiflerini büyük ölçüde
devreye sokmuþ bulunmaktadýr. Uluslararasý rekabetçilik gücü kaygýlarý prim artýþlarýný
bir seçenek olmaktan çýkartmýþ; gündemden düþürmüþtür (bkz. Tablo 4.6 ve 4.7). Kaldý
ki, kayýt dýþýlýðýn bu kadar yaygýn olduðu ve haksýz rekabete yol açtýðý bir ülkede,
elemanlarýný kayýtlý çalýþtýran iþverenlerin karþýlaþtýðý istihdam maliyetlerini daha da
artýrmak kabul edilebilir bir çözüm deðildir. Maaþ baðlama oranlarýnda yapýlan son
indirimlerden sonra, burada da daha fazla hareket alanýnýn siyaseten kalmadýðý açýktýr
(Sayan, 2006). Açýklarla mücadelede kullanýlabilecek son parametrik reform aracý olan
emeklilik yaþý konusunda, halen yürürlüðe girmiþ olan artýþlarýn yaný sýra gelecekte de
yürürlüðe girmesi takvime baðlanmýþ olanlarýn varlýðý bu yönde de fazla manevra alaný
býrakmamaktadýr.
Bu þartlar altýnda, önümüzdeki dönemde ivmesi artarak devam edecek olan nüfus
yaþlanmasý sürecine iliþkin yapýlacak en önemli iki hazýrlýk; prim gelirlerini, kayýt dýþýlýkla
mücadele (Sayan, 1999) ve kadýnlar baþta olmak üzere, çalýþma yaþýndaki nüfusun
iþgücüne katýlým oranlarýný artýrmak suretiyle (bkz. Þekil 4.2) yükseltmek olarak
gözükmektedir. Kayýt dýþýlýkla topyekûn ve uzun vadeli bir mücadelenin kararlýlýkla
sürdürülmesi þarttýr. Ancak bu mücadeleden kastedilenin zabýta önlemlerinden ibaret
olmadýðý açýktýr. Kayýt dýþýlýðý besleyen faktörler arasýnda, muhtemelen kayýtlý istihdamýn
117