türk dünyası incelemeleri dergisi - 404 - Sayfa bulunamadı! - Ege ...

Liliya İbrahimovaBu, Türk destanlarına has, ağıt yakma monologunun güzel bir örneğidir.Sonuç olarak Nogayların “Çora Batır” varyantları 5 , üslûp bakımından işlenmiş, sağlam bir formasahip edebi yadigârlar arasındadır. Türk topluluklarının Çora Batır’la ilgili epik eserleri arasında Kazaklararasında yaratılmış olan varyantların son derece önemli bir yeri vardır. Esasında Kazak varyantlarınınhemen hepsi de nesir halindedir. 6 Varyantlar, hacimli, geleneksel epitetler açısından da zengindirler.Kazak varyantı, kahramanın hal ve hareketini, dış görünüşü anlatırken Türk kahramanlıkdestanlarının genel tasvir yollarını kullanmıştır. Örneğin Çora, doğar doğmaz gayet hızlı büyür, kırk günolduğunda gülmeye, ana babasını başkalarından ayırt etmeye başlar, bir yaşına geldiğinde güzelliği ilenam kazanır, iki yaşında tanınamayacak derecede büyür, üç yaşında kuş gibi çevik bir çocuğa döner, dörtyaşında okula başlayıp bir yıl içerisinde her şeyi öğrenir, yetkin hale gelir ve artık on yaşına geldiğinde dekahramanlıklar yapmaya başlar, yine bir yılda gerçek bir kahramana dönüşür. (Mübalağa-abartı sanatı)Çora, on iki yaşında göğsü “çelik renkli kurşun gibi” bir bahadır olur (Geleneksel bir epitettir, destanınTatar versiyonunda Çora tarafından kurtarılan kız, yiğidi “çelik renkli kurşun gibi” göğsündentanınmıştır.).Destanın Kazak varyantları, kahramanlık epizotlarının fazlalığı ile diğerlerinden ayrılmaktadır.Çora Batır’ın düşmanları ile savaştığı kısımlar, burada ayrıntılı bir şekilde tasvir edilmektedir. Mesela, birvaryantta Karaman ile Çora arasındaki mücadele söz yarışı ile başlar, güreşmeye kadar gider ve esaskahramanın galip gelmesiyle sonuçlanır. Onların iki üç türlü silah kullanarak savaşmaları güneş batıncayakadar devam eder.Kazak varyantları, Çora’nın yanındaki diğer bahadırların kahramanlık mücadelelerini de tasviretmesi, şahıs kadrosunun genişliği, olayları hikaye etmedeki yetkinliği, konunun gayet cazip olması ilefarklı bir konuma sahiptir. Bu tür özellikleri ile Kazak varyantının Tatar varyantları ile büyük farklılıkgöstermesinde, Kazakistan ve Orta Asya topluluklarında destancılık geleneğinin daha gelişmiş olmasıetkili olmuştur. Bilindiği gibi, Kazak, Karakalpak ve Özbeklerde destan anlatan destancılar, nesildennesile şiir söyleyip anlatma sanatını aktaran silsileler teşkil etmişlerdir.Kazakların “Şora Batır” varyantları, diğer Türk topluluklarının varyantlarından Kazak bölgesindeyaratılmış olmaları ve Kazakların yaşam tarzını tasvir etmeleriyle ayrılmaktadır. Türk topluluklarınınÇora Batır’la ilgi destanları, bünyelerindeki fikri ve estetik değerlerinin yanı sıra, yüksek bir sanatanlayışıyla işlenmiş olmalarıyla da büyük bir öneme sahip müstakil epik eserlerdir. Onların poetikasıüzerinde yapılan kısa bir değerlendirme, bizi bu sonuca götürmektedir.KAYNAKLAR Divaev, Şura Batır, Sbornik Materialov Dlya Statistiki Sırdarinskoy Oblasti, C. IV, Taşkent 1899. Divaev, Şura, sın Narık Batıra, Trudı Obşçestva İzuçeniya Kirgizskogo Kraya, III, Orenburg 1922. Batırlar Cırı. Kırımnın Kırık Batırı, Almatı 1989. Büz Yigit, Buharest 1998. Çora Batir, Nogay Davısı, 1992. Çura Batır, Haz.: F. Latıyfi, Kazan 1993. İ. Berezin, Turetskaya Hrestomatiya, Kazan 1862. Kırım Tatar Halk Ağız Yaratıcılığı, (Haz.: Bekirov), Taşkent 1991. Nogaydın Kırk Batırı. Edige, Mahaçkale 1991. V. V. Radlov, Obraztsı Narodnoy Literaturı Severnıh Tyurkskih Plemen, VII. Cilt, 1896.Aktaran: Halil İbrahim ŞAHİN **5 Nogaydın Kırk Batırı. Edige, Mahaçkale 1991; Çora Batir, Nogay Davısı, 1992, s., 46, 59-60, 122-132, 167-183; Büz Yigit,Buharest 1998.6 Batırlar Cırı. Kırımnın Kırık Batırı, Almatı 1989; A. A. Divaev, Şura Batır, Sbornik Materialov Dlya Statistiki SırdarinskoyOblatsi, C. IV, Taşkent 1899; A. A. Divaev, Şura, sın Narık Batıra, Trudı Obşçestva İzuçeniya Kirgizskogo Kraya, III,Orenburg 1922.** Arş. Gör., Balıkesir Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü.364