türk dünyası incelemeleri dergisi - 404 - Sayfa bulunamadı! - Ege ...

S. Malov(Dört sopadan oluşan) bu kütüğün önünde şaman duası yapılır 10 .Evde yapılan duaya Uygurlar komşu ve akrabalardan çok az kişiyi, topu topu beş kişi, davetederler. Dua sırasında şamanın şarkısına eşlik etmek ve kurban koyununun kesilmesi sırasında evsahiplerine yardım etmek için çoğunlukla genç erkekler davet edilir. Kadınlar ev işleri, eti pişirmek, çayhazırlamak için davet edilir.Şaman sadece duaya katılır. Örneğin Şar- Gutır’daki duada şaman şiir söylemiş, ilahlara serpmeyapmış, iki genç saygılı bir şekilde serpme sırasında su veya süt dolu küçük bir kaseyi şamanın önündetutmuşlar. Bu gençler şamanın dua okuması sırasında “a- a-a” veya “o- o- o” sesini uzatarak şamana eşliketmişlerdir. Kadınlar mutfak işleriyle meşgul olmuşlardır. Ev sahibinin kendisi de benimle içinde sıcakközler olan bir leğenin “hopın” yakınındaki bir çıkıntıda oturdu ve kah bana kah da yardımcıma“turganlık” şamanın bağırtıları sırasında göz kırptı. Yardımcın sık sık duayı izlemek için eve giriyor ve butür “dinsiz” törenlere katlanamayan katı bir Müslüman gibi tükürerek evden çıkıyordu.“Yahka” adlı kütük evde ön duvarın 11 yakınında yerde durmaktadır. Kütüğün önünde bir tepsiveya üstüne buğday (sokpa veya tarıg) konulmuş basit bir tahta konur, bunların yanına dokuz kandil, yanisarı bakırdan dokuz küçük kase; bu kaseler Budizm kültünde de kullanılır ve bunlara “mermi” denir,şaman ritüelinde ise “yola” adı verilmektedir.Şamanın gelişinden sonra bu kandiller yakılır. Şaman dua okumaya başlar:Hey, her zaman uyanık olan “ulu Turk”! (ilahın adı- izgemas ulug turk)Parlak meşale (ak yola) ilahın yönetimini aydınlatır.Hey, dağdan büyük (tag pozdıg) ilah “altan kan”! 12Bu şiirin okunması sırasında şaman yahka ağacına özel bir otun saplarını ve yahka kütüğünündört sopasından yongalar atar. Atılan bu yongalar, kütük durduğu sürece korunur.Daha sonra koyun kesim işlemi başlar. Avluda kapının önündeki direkteki keçe (yunak) veya birçuvala (sumal) tören için seçilen koyun konulur. Koyunu erkeklerden biri tutar, şaman duayla birliktekoyuna “beyaz su” (ak su) serper, yani ekşi sütle (çuçak) karıştırılmış su.Koyuna serpme yapıldıktan sonra orada bulunanlar dikkatli bir şekilde koyunu izlerler; eğerkoyun silkinirse bu, ilah için uygun olduğu işaretidir, eğer koyun serpmeden sonra sakin kalırsa onuyeniden tutar, yeniden dualarla birlikte ona “beyaz su” serperler.Elbette büyük bir ihtimalle suyu veya sütü 13 kendisinden uzaklaştırmak isteyen koyun ilkserpmeden sonra silkinir.İlaha uygun olan koyunu sırt üstü devirirler; daha sonra onun göğsünde elin gireceği bir delikaçılır, bu delik yardımıyla aort kapatılır 14 .10 Kütük önündeki dua yaygın bir şaman geleneğidir. Mesela Buryatlar hayvan derileri astıkları kayın ağacı önünde dua ederler(M. N. Hangalov, “Novıe materialı o şamanstve u buryat”, (Buryatlarda Şamanizmle İlgili Yeni Materyaller), Zapiski Vost. –Sibiri. Otd. İmp. Rus. Geogr. Obşç. po etnografii, c. II, sayı I); Çeremislerde rahip (kukuzya) kutsal bir ağacın önünde daltutarak dua eder. Dallar (itti) Çeremis dualarının gerekli bir aracıdır; (S. K. Kuznetsov, Çetıre dnya u çeremis vo vremyasyurema; SPb., 1879, s. 19- 23, 30- 35); Çuvaşlarda dualar korularda yapılmaktadır; Tomsk vilayeti Kuznets bölgesiTürklerinde dua kurdelelerle (çalama) süslenmiş kayın ağacı (pai kazın) önünde yapılmakta, kayın ağacına içki serperler ( S.Malov, Neskolko slov o şamanstve..., s. 3).11 Girişin karşısındaki duvarlar; bu duvardaki çıkıntıda genellikle Budist sunağı bulunur.12 Bu yazıda şiirlerin çevirisi verilmiştir. Şiirlerin tam metni kendi derlediğim Uygur metinlerinin ve onların çevirisinin yer aldığıçalışmada yayınlanacaktır.13 Silkinme hemen hemen Sibirya’nın bütün Türk kabilelerinde önemli bir yere sahiptir. Sibinetslerde (bak. N. P. Krotkov’un 24Kasım 1911 tarihli raporu, Vost. Otd. İmp. Geogr., Arh. Obşç.), Çuvaş, Çeremislerde (N. V. Nikolskiy, “Etnografiçeskiy oçerkMilkoviça o çuvaşah”, (Milkoviç’in Çuvaşlarla İlgili Etnografya Yazısı), Kazan s. 26 (İzvestiya Obşç. Arh., İst. İ Etnogr,1905, c. XXI, sayı 4’ten ayrı basım); rahip P. M. Malhov,”Sibirskie çuvaşi i poyeziya ih”, kazan, 1877, s. 16- 17; V. Vasilyev,“O kiremetyah u çuvaş i çeremis”, Kazan 1904, s. 30- 31 (İzvestiya po Kazansk. Eparhii 1904’ten ayrı basım); A. Fuks, “Oçuvaşah i çeremisah”, Kazan, 1840, s. 77- 78, 210; Arh. Nikonov, “Ostatki yazıçeskih obryadov i religioznıh verovaniy uçuvaş”, (Çuvaşların Dini İnançları ve Putperest Törenleri Üzerine Notlar), İkinci baskı, Kazan, 1910, s. 19- 20.394