türk dünyası incelemeleri dergisi - 404 - Sayfa bulunamadı! - Ege ...

Fevzi Karademir‣ Yer altında sırlı küpüm, (soğan)‣ Bu son ek, içinde, ardında, ucunda, başında olarak da karşımıza çıkıyor:‣ Kapı ardında bir gümüşlü deynek var. (güneş)‣ Dam ardında teke bağlı, boynuzları köke bağlı, (kabak)‣ Dam ardında şarıldak. (yağmur)‣ Dam başında karga, vurdum indirdim harga. (nar)‣ Dal ucunda gümüş düğme, (yağmur)Daha az sayıda bilmecede "dağdan gelir" ve "karşıdan baktım" gibi bir eylem cümleciği yapıçerçevesini kuruyor.‣ Dağdan gelir hız ile yedi bin yıldız ile. (tren)‣ Dağdan gelir taştan gelir eğerlenmiş aslan gelir, (sel)‣ Dağdan gelir sekerek kuru üzüm dökerek, (keçi)‣ Dağdan gelir takla inakla, aman abla beni sakla, (tüfek)‘Karşıdan baktım’ diye başlayan bilmecelerde, bunun ardından gelen bölüm belirtilen nesne veyahayvanla karşıtlık içindedir.‣ Karşıdan gördüm ev gibi, yanına vardım dev gibi. (tren)‣ (…) 7Başgöz’ün bu tasnifinde başlıklar ile örnekler arasında, aşağıda görüldüğü üzere, uyumsuzluklargörülür:“Bir + tek heceli bir kelime + iyelik eki + üç heceli bir kelime + var.” kalıbı için verilen “Bir atımvar, kırk götü var (kevgir)” ve “Bir kızım var, bin gözü var (kevgir)” örneklerinin ikisinde de üç heceliolması gereken “göt” ve “göz” kelimeleri tespit edilen kalıba uymamaktadır.“Bir + iki heceli bir kelime + iyelik eki + var + hece sayısı değişen kelimeler + bir eylem.” kalıbıiçin verilen “Bir evim var, içi keser dolu (dişler); Bir kızım var, döne döne gebe kalır (kirmen)”örneklerinde de iki heceli olması gereken “ev” ve “kız” kelimeleri iki heceli değil tek hecelidir. Yine“Benim bir sarığım var, sararım sararım bitmez (yol)” ve “Benim bir öküzüm var, boynuzunu kırmadaneve girmez (armut)” örnekleri de “Bir”le değil “Ben”le başlamaktadır.“Tek heceli bir kelime+“üstünde"+sıfatla nitelendirilmiş bir isim.” kalıbı için verilen “Kapıüstünde gıygıcık (bıyık); Duvar üstünde kuduz köpek (ısırgan); Ağaç üstünde kara koç (zeytin)”bilmecelerinde de tek heceli olması gereken “kapı”, “duvar” ve “ağaç” kelimeleri iki hecelidir. Yine buörneklerden gıygıcık ve gavurcuk kelimeleri de, kalıpta belirtildiği gibi, sıfatla nitelendirilmemiştir.7 İlhan Başgöz ve Andreas Tietze, age., 12-13.106