Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi / Journal of Turkish World Studies,Cilt: VII, Sayı 2, <strong>Sayfa</strong>: 57-76, İZMİR 2007.DİNLER COĞRAFYASI IŞIĞINDA BULGARİSTAN’DAKİ DİNSEL TOPLULUKLARThe Religious Groups in Bulgaria in the Light of Religions GeographyÖzetBulgaristan hem Türkiye’ye komşu olması, hem de nüfusunun yaklaşık %10’unTürklerden oluşması nedeniyle, Türkiye açısından önem taşıyan bir ülke olmasına rağmenfarklı nedenlerden dolayı, bilimsel çalışmalarda üzerinde çok az durulmuş ülkelerden biridir.Bu çalışmanın öncelikli amacı Bulgaristan nüfusunun dinsel yapısı ile dinsel topluluklarıncoğrafi dağılışını irdelemektir. Çalışmanın bir diğer amacı ise Bulgaristan’daki Müslümannüfusun tarih içindeki nitel ve nicel değişimlerini ortaya koymak ve bu topluluğun ülkeninsosyokültürel ve demografik yapısı üzerindeki rol ve etkilerini tartışmaktır.Anahtar Kelimeler: Bulgaristan Nüfusu, Demografik Kriz, Dinler Coğrafyası, CoğrafîDağılış, Dinsel TopluluklarAbstractBeing a neighbour of Turkey and having a population of which 10% are Turks,Bulgaria is an important country for Turkey but because of several reasons, it has not beeninvestigated much in scientific studies. The main aim of this study is to investigate thereligious composition of the Bulgarian population and how the religious groups aredistributed geographically. Another aim is to reveal the qualitative and quantitative changes inthe Muslim population in Bulgaria throughout the history and discuss their roles and effects interms of the sociocultural and demograhical structure of the country.Key Words: The Population of Bulgaria, Demographical Crisis, Religion Geography,Geographical Distribution, Religious GroupsGirişEmin ATASOY ∗Bir ülkenin coğrafî, demografik ve sosyokültürel özellikleri, ayrıca nüfusun etnik ve dinsel yapısıo ülkenin coğrafî, jeopolitik ve jeokültürel kimliğini belirleyen en öncelikli etkenlerin başında gelir.Stratejik, ama bir o kadar da karmaşık ve sorunlu bir coğrafî konuma sahip olan Türkiye, hem Avrasya,hem Balkan, hem Ortadoğu, hem Karadeniz, hem de Akdeniz ülkesi olan dünyanın tek devletidir. Bucoğrafî konum Türkiye’ye birçok avantaj sağladığı gibi birçok dezavantajı da beraberinde getirmiştir.Sekiz farklı ülke ile kara komşuluğu olan Türkiye’nin en eski komşularından biri Bulgaristan’dır.Kuzeybatı komşumuzun coğrafî, ekonomik, kültürel ve demografik özellikleri ile Türk bilim uzmanlarınilgilenmesi ve bunları bilim dünyasında tartışması gayet doğaldır, çünkü Bulgaristan en çok Türk nüfusubarındıran Balkan ülkesidir. Bulgaristan’ın tarihi, ekonomisi ve uluslararası ilişkileri ile ilgili ülkemizdebirçok çalışma olmasına rağmen bu ülkenin dinler coğrafyası ile ilgili yok denecek kadar az sayıdaçalışma bulunması, bu makalenin yazılmasının başlıca nedenidir. Dinler coğrafyası açısındanBulgaristan’ın genel beşerî portresi çizilmeden ve ülkedeki dinsel topluluklar ayrı ayrı irdelenmeden öncebu ülke ile ilgili bazı genel coğrafî bilgilerin özetlenerek sunulmasının okuyucular açısından yararsağlayacağı düşünülmüştür.∗ Dr., Uludağ Üniversitesi, Eğitim Fakültesi.57
Emin AtasoyBulgaristan’ı diğer Avrupa ülkelerinden ayıran ve Türkiye’yi de yakından ilgilendiren başlıcacoğrafî ve demografik özellikleri şöyle özetlenebilir:• Sosyokültürel, tarihî ve demografik özellikleri ile Bulgaristan, en çok “Avrasya devleti” özelliğitaşıyan ve oransal olarak en çok Müslüman nüfusuna sahip AB ülkesidir. Bu ülkede yaşayan 1milyonu aşkın Müslüman ve 750 000 civarındaki Türk, Türkiye jeopolitiği açısından büyük önemtaşımaktadır. Ayrıca Bulgaristan’ın, Balkanlar’da en büyük Türk azınlığın yaşadığı ülke olduğu daunutulmamalıdır. 1• Balkan Yarımadası’nın orta ve doğu kesimlerini kapsamakta olan Bulgaristan kuzeyden Romanya,batıdan Sırbistan ve Makedonya, güneyden Yunanistan, güneydoğudan Türkiye ve doğudanKaradeniz ile çevrilidir. Hem Karadeniz, hem Tuna, hem Trakya, hem de Balkan devleti olandünyanın tek ülkesi olan Bulgaristan, işgal ettiği bu coğrafi konum ile hem Asya ve Avrupa, hem deBalkan ve Ortadoğu ülkeleri arasında ulaşım ve ticaret bakımından bir köprü konumundadır.Yüzölçümü ve nüfus bakımından Romanya ve Yunanistan’dan sonra Balkan Yarımadası’nın enbüyük ülkesi olan Bulgaristan’ın Tuna nehrine 470 kilometrelik ve Karadeniz’e 378 kilometreliksınırı vardır. 2 NATO ve AB üyesi olan Bulgaristan’ın toplam yüzölçümü 110 994 km. 2 ve 2005yılındaki toplam nüfusu da 7,5 milyondur. 3• Avrupa Birliği’nin en yeni üyesi olan bu devletin işgal ettiği coğrafî alan Müslüman ve Hıristiyanmedeniyetlerinin, doğunun ve batının, sosyalizmin ve kapitalizmin uzun dönem boyunca bazenkaynaştığı bazen çatıştığı jeopolitik gelgit sahnelerine benzetilebilir. XIII asırlık tarihi geçmişe sahipolan Bulgaristan, Avrupa’nın en köklü devletlerinden ve en eski kültürlerden birine sahiptir. Fakatyaklaşık beş yüzyılını Osmanlı egemenliği ve üç yüzyılını da Kuman, Peçenek, Tatar ve Bizanshâkimiyeti altında geçiren Bulgar halkı sadece beş yüzyıl bağımsız ve özgür kalmayı başarabilmiştir.Farklı kültür ve devletlerin egemenliği altında geçen bu uzun esaret dönemi, ülkenin bugünkü etnikve dinsel yapısındaki bu denli farklılık ve renkliliğin sebeplerinden biridir. Böylece coğrafî konum,jeopolitik ve tarihî miras bugünkü Bulgaristan’ın beşeri coğrafyasını belirleyen en önemli etkenleroldukları söylenebilir.• Karadeniz Ekonomik İşbirliği Örgütü ve NATO üyesi olan Bulgaristan, 1 Ocak 2007’de AB üyesiolmuş ve Yunanistan’dan sonra Türkiye’nin ikinci AB komşusu olmuştur. Bugün Türkiye-Bulgaristan sınırında faaliyet gösteren üç sınır kapısı (özellikle Kapıkule) ile İstanbul-Filibe 4 -Sofya-Belgrad eksenindeki ulaşım koridoru Türkiye ihracatının âdeta can damarını oluşturmaktadır. Bunedenle ulaşım ve dış ticaret açısından bu komşu ülkenin Türkiye açısından stratejik önemitartışılamaz.• Kendi ulusal sınırları içinde Estonyalılar ile Bulgarlar, nüfusu 1 milyondan fazla olan ülkeler arasındadünyada nüfusları en hızlı azalan milletlerin başında gelmektedirler. 1989 yılında Bulgaristan nüfusutarihinde ilke kez 9 milyona yaklaşırken (8,9 milyon) bazı olumsuz sosyal, politik ve ekonomiketkenler sonucunda 2005 yılında 7,5 milyona kadar azalmıştır. Böylece, ülke nüfusu 15 yıllık kısa birzaman dilimi içinde %18’lik bir azalma göstermiştir. 5• Bulgar etnik nüfusunun kendi ülke sınırları içindeki azalışının çok boyutlu olumsuz sonuçları vardır.Çingene ve Türk nüfusundaki yüksek artış hızı sonucunda, ülkede Bulgarların aleyhine değişmekteolan etnik ve dinsel nüfus dağılımı bunların başında gelmektedir. Bulgar etnik nüfusunun 40–50 yıllıkzaman diliminde erimesi ve kendi devletinde azınlık durumuna düşmesi, sadece ulusal etnik, dinsel1 İ. Güner ve M. Ertürk, Kıtalar ve Ülkeler Coğrafyası, Nobel Yayınları, Ankara (2005).2 E. Atasoy, Kıtalar ve Ülkeler Coğrafyası, Ezgi Kitabevi, Bursa (2003).3 A. Lukanov, N. Bojinov ve S. Dimitrov, Stranite v Sveta 2005-2006 Spravoçnik, İzdatelstvo Gloriya Palas, Sofya (2005).4 Kavram ve coğrafî anlam kargaşası oluşmaması için makalenin tamamında Bulgaristan’da yer alan kent adları Bulgarca değilTürkçe verilmiştir. Örneğin Plovdiv yerine Filibe, Targovişte yerine Eski Cuma, Ruse yerine Rusçuk yazılmıştır.5 E. Atasoy, “Postsosyalist Dönemde Bulgaristan’da Yaşanan Demografik Kriz vе Yansımaları”, Uludağ Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, Yıl 8, Sayı 12, Bursa (2007).58
- Page 1 and 2:
ISSN: 1301-2045EGE ÜNİVERSİTESİ
- Page 3 and 4:
TÜRK DÜNYASI İNCELEMELERİ DERG
- Page 5 and 6:
Mustafa TANÇ, Türk Dilinde Edilge
- Page 7 and 8:
A. Ýazberdiýew - M. HudaýkulowaM
- Page 9 and 10:
A. Ýazberdiýew - M. Hudaýkulowa-
- Page 11 and 12: A. Ýazberdiýew - M. Hudaýkulowa-
- Page 13 and 14: A. Ýazberdiýew - M. HudaýkulowaA
- Page 15 and 16: A. Ýazberdiýew - M. Hudaýkulowa
- Page 17 and 18: A. Ýazberdiýew - M. HudaýkulowaB
- Page 19 and 20: A. Ýazberdiýew - M. HudaýkulowaA
- Page 21 and 22: A. Ýazberdiýew - M. Hudaýkulowak
- Page 23 and 24: A. Ýazberdiýew - M. Hudaýkulowa
- Page 25 and 26: A. Ýazberdiýew - M. Hudaýkulowa
- Page 27 and 28: A. Ýazberdiýew - M. Hudaýkulowa
- Page 29 and 30: A. Ýazberdiýew - M. Hudaýkulowa4
- Page 31 and 32: A. Ýazberdiýew - M. Hudaýkulowa9
- Page 33 and 34: A. Ýazberdiýew - M. Hudaýkulowa1
- Page 35 and 36: A. Ýazberdiýew - M. Hudaýkulowa2
- Page 37 and 38: A. Ýazberdiýew - M. HudaýkulowaB
- Page 39 and 40: A. Ýazberdiýew - M. HudaýkulowaT
- Page 41 and 42: A. Ýazberdiýew - M. HudaýkulowaA
- Page 43 and 44: A. Ýazberdiýew - M. HudaýkulowaK
- Page 46 and 47: Türk Dünyası İncelemeleri Dergi
- Page 48 and 49: Türk Halk Edebiyatında Anlatım A
- Page 50 and 51: Türk Halk Edebiyatında Anlatım A
- Page 52 and 53: Türk Halk Edebiyatında Anlatım A
- Page 54 and 55: Türk Halk Edebiyatında Anlatım A
- Page 56 and 57: Türk Halk Edebiyatında Anlatım A
- Page 58 and 59: Türk Halk Edebiyatında Anlatım A
- Page 60 and 61: Türk Halk Edebiyatında Anlatım A
- Page 64 and 65: Dinler Coğrafyası Işığında Bu
- Page 66 and 67: Dinler Coğrafyası Işığında Bu
- Page 68 and 69: Dinler Coğrafyası Işığında Bu
- Page 70 and 71: Dinler Coğrafyası Işığında Bu
- Page 72 and 73: Dinler Coğrafyası Işığında Bu
- Page 74 and 75: Dinler Coğrafyası Işığında Bu
- Page 76 and 77: Dinler Coğrafyası Işığında Bu
- Page 78 and 79: Dinler Coğrafyası Işığında Bu
- Page 80 and 81: Dinler Coğrafyası Işığında Bu
- Page 82 and 83: Türk Dünyası İncelemeleri Dergi
- Page 84 and 85: Türkiyədə və Azərbaycanda Xalq
- Page 86 and 87: Türk Dünyası İncelemeleri Dergi
- Page 88 and 89: Hisârî ve Eseri “Kit
- Page 90 and 91: Hisârî ve Eseri “Kit
- Page 92 and 93: Hisârî ve Eseri “Kit
- Page 94: Hisârî ve Eseri “Kit
- Page 97 and 98: Salim Çonoğlukullanmıştır. Kö
- Page 99 and 100: Salim Çonoğluİmir'in Saraç tara
- Page 101 and 102: Salim Çonoğluormandan ağaç taş
- Page 103 and 104: Salim Çonoğlu- Kalkın, -dedi-, -
- Page 105 and 106: Salim Çonoğluaydınlığı göreb
- Page 107 and 108: Salim Çonoğluolarak bu kastedilme
- Page 109 and 110: Fevzi Karademiraraştırmacı, “B
- Page 111 and 112: Fevzi Karademir‣ Yer altında sı
- Page 113 and 114:
Fevzi KarademirHalk bilmecelerinde
- Page 115 and 116:
Fevzi KarademirAncak mekan olgusu,
- Page 117 and 118:
Fevzi Karademir‣ Kapıda kara oğ
- Page 119 and 120:
Fevzi Karademir2.1.4. Lugaz Kalıpl
- Page 121 and 122:
Fevzi Karademir‣ Ben bugün bir r
- Page 123 and 124:
Fevzi Karademir‣ Ah gidi âdem, i
- Page 125 and 126:
Fevzi Karademir‣ Uzun uzun urganc
- Page 127 and 128:
Fevzi Karademir‣ Kendi gider hind
- Page 129 and 130:
Fevzi Karademir‣ Uzaktan baktım:
- Page 131 and 132:
Fevzi Karademir‣ Babam kandil, de
- Page 133 and 134:
Fevzi Karademir‣ İki ayaklı fil
- Page 135 and 136:
Fevzi Karademir‣ Dünyanın dönd
- Page 137 and 138:
Fevzi KarademirKaynaklar ACIPAYAMLI
- Page 139 and 140:
Hasan Taner Kerimoğluİttihat ve T
- Page 141 and 142:
Hasan Taner Kerimoğluadamları da
- Page 143 and 144:
Hasan Taner Kerimoğlumeşrutiyetin
- Page 145 and 146:
Hasan Taner Kerimoğlutabiiyesi”n
- Page 147 and 148:
Hasan Taner KerimoğluAncak, hükü
- Page 149 and 150:
Hasan Taner KerimoğluCemiyetin yar
- Page 151 and 152:
Hasan Taner Kerimoğluyapılamayaca
- Page 153 and 154:
Hasan Taner KerimoğluEK: Fedakaran
- Page 156 and 157:
Türk Dünyası İncelemeleri Dergi
- Page 158 and 159:
Irak Türkmen Şairlerinden Hasan G
- Page 160 and 161:
Irak Türkmen Şairlerinden Hasan G
- Page 162 and 163:
Irak Türkmen Şairlerinden Hasan G
- Page 164 and 165:
Irak Türkmen Şairlerinden Hasan G
- Page 166:
Irak Türkmen Şairlerinden Hasan G
- Page 169 and 170:
Nesrin SisYakut-Altay ve Kırgız T
- Page 171 and 172:
Nesrin SisYaman ise hatunu içinded
- Page 173 and 174:
Nesrin Sis74. Dogran eceŋ bolmasa,
- Page 175 and 176:
Nesrin SisAna gezer, kız gezer gar
- Page 177 and 178:
Nesrin SisAyal (kadın), ece (1. an
- Page 179 and 180:
Mübariz SüleymanliMehemmediyye”
- Page 181 and 182:
Mübariz Süleymanli4. Merkezi İda
- Page 183 and 184:
Mübariz Süleymanli1912-ci il Balk
- Page 185 and 186:
Mübariz Süleymanlibulunuyorlardı
- Page 187 and 188:
Mübariz Süleymanliocak 1915 senes
- Page 189 and 190:
Mübariz SüleymanliAtatürk ve Ner
- Page 191 and 192:
Mustafa TançEkin, Türkiye Türkç
- Page 193 and 194:
Mustafa TançBarça bul-u-l-gu kerg
- Page 195 and 196:
Mustafa Tançalmıştır. Bu eserde
- Page 197 and 198:
Mustafa TançBu dönemde, yine ünl
- Page 199 and 200:
Mustafa TançHac yolıdın kilgende
- Page 201 and 202:
Mustafa TançHarezm Türkçesinde i
- Page 204 and 205:
Türk Dünyası İncelemeleri Dergi
- Page 206 and 207:
Dilbilimsel Kuramlar ve İdeolojia
- Page 208 and 209:
Dilbilimsel Kuramlar ve İdeolojige
- Page 210 and 211:
Dilbilimsel Kuramlar ve İdeolojiBu
- Page 212 and 213:
Dilbilimsel Kuramlar ve İdeolojiSa
- Page 214 and 215:
Türk Dünyası İncelemeleri Dergi
- Page 216 and 217:
Efsane-Rivayetler ve Yer Adlarıele
- Page 218 and 219:
Türk Dünyası İncelemeleri Dergi
- Page 220 and 221:
Uygurcadaki “büvi” Kelimesinin
- Page 222:
Uygurcadaki “büvi” Kelimesinin
- Page 225 and 226:
Muvaffak DuranlıPopov’un tek bir
- Page 227 and 228:
Muvaffak Duranlı23. “Yakutskie z
- Page 229 and 230:
3. Dipnotlarda "Ad Soyad" sıralama
- Page 231:
Milli Kütüphane, Milli Kütüphan