türk dünyası incelemeleri dergisi - 404 - Sayfa bulunamadı! - Ege ...

Fevzi Karademir‣ Uzun uzun urgancık, ucunda sulu boncuk. (yol / 653: 854.9)2.2. Bilmeceyi İçine Alan KalıplarHalk bilmecelerinde, kapsam itibariyle giriş kalıplarından daha geniş, bazen bilmecenin tümünüiçine alan ortak kalıplardan söz etmek de mümkündür. Bu kalıplar genel itibariyle ortak bir görünüm veişlev göstermekle birlikte, kimi zaman gevşer ve bilmece bu kalıplardan taşar. Söz konusu kalıpları, şubaşlıklar altında sıralayabiliriz:• Olumsuzlama Kalıbı,• Benzetme Kalıbı,• Zıtlık Kalıbı,• Şaşırma Kalıbı• Mukayese Kalıbı.2.2.1. Olumsuzlama KalıbıBilmecelerde yaygın olarak kullanılmış olan bu kalıpta, önce muhatabın bilmesi istenen varlıklailgili gerçek veya mecazi bir özellik olumlu bir yargı formunda ifade edilir, hemen akabinde ise zihninçağrışım alanına girenlerin, cevap olmadığı vurgulanır. Bu olumlu yargıların, olumsuzlanışı, sözüoyuna dönüştürüp ona ritmik bir hava kazandırdığı gibi, anlamsal olarak da çoğu zaman durumsaltezatların, garip manzaraların oluşumunu sağlar.Genel itibariyle “….Dır/var/-r….değil(dir)”, “…var/-r….yok”, “…var/dır/-r…-mAz”kuruluşunda karşımıza çıkmakla birlikte bu kalıpta gerek olumlu gerekse olumsuz yargılar içinkullanılan ifadeler değişkenlik gösterir.“….Dır/var/-r….değil(dir)”‣ Garadır gatran değil, sarıdır safran değil; ganatlıdır guş değil; boynuzludur, goç değil. (çekirge /208: 178.4)‣ Kırmızıdır, kan değil; yazıdır, Kur'an değil. (şeftali / 594: 761.6)‣ Kat kattır amma katmer değildir, kırmızıdır amma biber değildir. (gül / 313: 352.10)‣ Diş diştir amma diş değildir, beyazdır, amma kar değildir. (sarımsak / 559: 711.13)‣ Başında tacı var, gelin değil; ayağında mahmuzu var, süvari değil; kırk çocuğu var, evli değil. (horoz /333: 391.8)‣ Kanadı var, kuş değil; boynuzu var, koç değil. (kelebek ‘epelek, kepenek’ / 406: 490.2)‣ Kanadı var, kuş değil; boynuzu var, koç değil. (sinek / 574: 731.5)‣ Gur gur öter, kurbağa değil / kıvrılır yatar, yılan değil / başında sini, helvacı değil. (nargile / 505:627.9)“…var/-r….yok”‣ Adı var, tadı yok. (ecel ‘ölüm’ / 266: 277.8.1)‣ Ağzı var dili yok, karnı var bağırsağı yok. (çorap ‘yün çorap’ / 223: 206.3)120