türk dünyası incelemeleri dergisi - 404 - Sayfa bulunamadı! - Ege ...

Kalıp Kullanımları Bakımından Türk Halk Bilmeceleri‣ Akşam çamur, sabah kömür. (kına ‘kınalı parmaklar’ / 415: 501.15)‣ Büyüğü yürümez, küçüğü büyümez. (taş / 604: 782)‣ Dışı tas, içi atlas. (nar / 503: 626.26)‣ Dışında aşa çoh / içinde dişi yoh. (kavun ‘bostan, topatan, karpuz’ / 395: 469.3)‣ G...ü bütün, ucu tütün. (silah ‘tüfenk, tabanca’ / 570: 728.18)‣ Gündüz kalede / gece belâda. (yatak ‘döşek’ / 641: 841.2)‣ İçi bitli, dışı kilitli. (Hindistan cevizi / 332: 388.2)‣ Başı kertli, bu başı kertli / ortası bereketli. (yayık / 644: 843.11a)‣ Yanı kaya / bu yanı kaya / içinde sarı maya. (yumurta / 655: 859.1)‣ Önü kaf, sonu kaf, ortasında var dört harf. (kaymak / 751: 1076.1)‣ Tarlası siyah, tohumu beyaz. (pirinç pilavı ‘pilav’ / 538: 682.15)‣ Üstü çayır, biçilir / altı pınar, içilir. (keçi / 402: 481.12)‣ Yazın dalda, kışın gölde. (sebze / 560: 713.1)2.2.4. Şaşırma KalıbıBirinci kişi “ben”in anlatıcı durumunda olduğu bilmecelerde, sorucu bir şaşkınlık halinidramatize eder. Şaşkınlığı doğuran ise, sorucunun muhataptan bilmesini istediği varlıkla ilgili ilk ve sonizlenimi arasındaki durumsal tezattır. Karşıdan baktım: Kare kare / yanına vardım pare pare / elime aldımkan gibi / ağzıma attım: bal gibi. (dut ‘kara dut, ak dut, kırmızı dut’ / 262: 268.6a) bilmecesinebaktığımızda, bakılanla görülenin uyumsuzluğundan doğan bu şaşkınlığı hissedebiliriz..“Karşıdan/geriden/uzaktan/buradan/anaçtan/akşam + baktım/gördüm + (farklı izlenim ifadeleri) +yanına/ elime / ağzıma + vardım/ geldim/ gittim/ aldım /attım + (farklı izlenim ifadeleri)” kuruluşundakibu kalıbı genel olarak şekillendiren ise, ayrılma ve yönelme eklerinin dengeli kullanımıdır. Ancak bu kalıbınyer yer bozulduğu örnekler de yok değildir.Aşağıda şaşırma kalıbıyla oluşturulmuş örnekler görülmektedir:‣ Annaçtan baktım, emir semir; yanına vardım, halka demir. (kuyu kapağı / 449: 558)‣ Garşıdan bakdım: şükür; içinde mavisi gözükür. (minare / 490: 614.14)‣ Geriden baktım tay gibi; elime aldım: kav gibi. (davul / 229: 222.2a)‣ Geriden baktım: ağ taş gibi; yanına vardım: sütlaç gibi. (pirinç pilavı ‘pilav’ / 537: 682.5)‣ Karşıdan gördüm kırk para, yanına vardım bir para. (fıskı ‘fışkı’ / 286:316)‣ Uzaktan baktım bir çok, yanına vardım hiç yok. (güvercin / 320: 356.2)123