türk dünyası incelemeleri dergisi - 404 - Sayfa bulunamadı! - Ege ...

Kalıp Kullanımları Bakımından Türk Halk Bilmeceleri‣ Tıp tıp guyuda mısın? Derin uykuda mısın? Gız gelin seyre gider, hele sen burda mısın? (davul,zurna / 707: 981.2)Sonuç1. Çalışmamızda, örnekleri tarayarak elden geldiğince bütün bilmece kalıplarını tespit etmeyeçalıştık. Belirlediğimiz kalıpları, fonksiyonlarını ve söz dizimsel bağlamlarını göz önünde bulundurarakşu başlıklar altında sıraladık:Giriş Kalıplarıİyelik Kalıbı,Bulunma Kalıbı,Ayrılma Kalıbı,Lugaz Kalıpları: (Soru Kalıbı ‘Ol nedir ki’, Öyküleme Kalıbı ‘Bir acaip nesne gördüm’),Doldurma/Uyak Kalıpları: (Bilmecenin Ana Metniyle Açık Bir Anlamsal BağıOlmayanlar, Bilmecenin Ana Metniyle Açık Bir Anlamsal Bağı Olanlar)Bilmeceyi İçine Alan KalıplarBitiş KalıplarıOlumsuzlama Kalıbı,Benzetme Kalıbı,Zıtlık Kalıbı,Şaşırma Kalıbı,Mukayese Kalıbı.Teşvik Kalıbı,Meydan Okuma Kalıbı,Tehdit/Beddua Kalıbı,Ceza Kalıbı,Hakaret Kalıbı,Küfür Kalıbı.Soru Düzeni (Düz Sorular, Ahenkli Sorular)2. Halk bilmecelerindeki kalıplar, söze başlangıç oluşturma, uyak sağlama, anlamıgüçlendirme/renklendirme ve akılda kalıcılığı sağlama gibi noktalardan işlevseldir.3. Kalıp sözler, halk bilmecelerinin söz diziminin ve üslup özelliklerininşekillenmesinde/belirlenmesinde önemli rol oynar.4. Çoğu kalıp sözlerle çevrelenmesine rağmen halk bilmeceleri, kalıplaşmış sözler değildir.Dolayısıyla Elçin’in, tanımının sonunda bilmeceleri“kalıplaşmış sözlerdir” (1998: 607) şeklindenitelemesi bizce uygun düşmemiştir. Çünkü bu ifade, atasözleri ve deyimlerde olduğu gibi, bir“değişmezliği” ifade etmektedir. Oysa birçok bilmecenin onlarca çeşitlemesinin olduğu vesorucuların bilmecede her türlü tasarrufa gittiği bilinen bir gerçektir. Yine yukarıdaki verilerle,Başgöz’ün “Bilmecelerin bitiş söz kalıpları, baştaki kalıplardan daha zengindir.” (bk. Başgöz-Tietze1999:11-12) ifadesi tam olarak örtüşmemektedir. Çünkü bu verilere göre, giriş kalıpları çeşitlilikbakımından bitiş kalıplarından geri olmadığı gibi, sağlamlık, içerik ve işlevsellik noktasından bitişkalıplarından daha öndedir.5. Halk bilmeceleri içinde, normal soru düzeninde olan veya herhangi bir kalıp söz taşımayanörnekler azdır.131