türk dünyası incelemeleri dergisi - 404 - Sayfa bulunamadı! - Ege ...

Mübariz Süleymanli4. Merkezi İdaresi Bolkarıstanın Varna şeheri ile İranın Urmiye şeherlerinde bulunan “Ermeni-Amerikan ve Ermeni-Proteston Komitei Muzırrasının Kafkaz ve Azerbaycan türklerini Hilafet mekamınabağlılıkdan ve mükeddes kaye olan İslam ittihadından uzaklaşdırmak üçün erebce, türkce, farsca vekürdceye vakif olan ermeniler tarafından Kafkaza zererli neşriyyatlar sohulmakdadır. Bunları bir an öncetesirsiz hala getirmek ve Kafkaz müslümanlarını etkilemerini önlemek üçün karşı neşriyyatdabulunulması.5. İrana, Misire ve Avropaya ferarilik edib, oralarda tutunamayarak Kafkaza dönmek isteyenlereizin verilmemesi.6. Mekteb müdirleri ve öyretmenlerin Osmanlı Hökumetinin de uyğun görmesi ile İstanbuldantedarük edilmesi.7. Dini kitabların tefsirleri, peyğemberimizin hedisleri, ehlaki kitablar ve bu konulardakı yararlıtamimlerin yayınlanması.” 11Y. Z. Talıbzade Bakı Müslüman Heyriyye Cemiyyetinin ve onun sedri H. Z. Tağıyevin heyatakeçirmeye çalışdığı esas meseleleri bu şekilde açıkladıkdan sonra Kurani Kerimin Hacı tarafındanhazırlatdırılmış üç cildlik Türkce tefsirini, H. Z. Tağıyevin yazdığı bir mektubla birlikde, OsmanlıDövletinin Padişahı ve müslümanların helifesi olan II Ebdülhemide verilmek üçün Sedaret mekamınatekdim etmişdir. H. Z. Tağıyev tarafından Osmanlı Padişahı Sultan II Ebdülhemide A. Y. Talıbzadevasitesile gönderilen hemin mektubun metni beledir:“Atabe-i felek-mertebe-i cenab-ı zillullahi azamiye Veli-ni met-i cihan efendimiz hazretleri!Bu ana keder Rusya Devletinin taht-i hükümetinde bulunan biz otuz milyon TürkMüslümanlarının beyninde Türk lisanında Kuran-ı Şerifin tefsiri bulunmadığından ekseriyyetle onunmezamin-i alieysinden istifade-yab olamıyorduk. Lihaza bu ahır vakitlerde saye-i hilafetvaye-i cenab-ızillullahi azamilerinde Bakü ülemasından vilayet kadısı kulları vasıtasıyla Kelamullah-ı Şerifi Türklisanında tefsir etdirüb tab ve neşrine muvaffak oldum.Ahd-i meali-vefd-i cenab-ı padişahilerinde hasıl olan işbu muvaffakiyyet-i kemteraneninşükranesi yolunda huzur-ı celil-i şehriyarilerine mahza arz-ı fariza-i ubudiyyete vesile olmak üzre mezkurtefsir-i şerifden huzur-ı bahirun-nur-ı hilafet-penahilerine bir takım takdim ettim. Eltaf-ı aliye vemerahim-i mütealiye-i hazret-i hilafet – Penahilerinden kabülünü istirham ederim. Ol babda ve katibe-iahvalde emrü ferman veli-nimet-i cihan halife-i bil-hakk ve padişah-her-dem-muvaffak efendimizhazretlerinindir.MühürBakü Müslüman Cemiyyeti HayriyeİdaresiNeşri Maarif ve Umur-ı Hayriyye Cemiyyet-i İslamiyyeReisi General Hacı Zeynalabidin Tagiyef Kulları 25 Şehr-iCumad-el-üla 1325 Şehir Bakü”. 12Başbakanlık Osmanlı Arhivinde apardığı araşdırmaların neticesinde, Betül Aslan bele bir kenaetegelir ki, Bakı Müslüman Heyriyye Cemiyyetinin Ahund Yusif Talıbzade vasitesile gösterdiyi bu seylere,Osmanlı Hökumeti tarafından nasıl bir cavab verilmesine dair bir sened ve ya menbe aşkar edilmemişdir.Ancak 1907-ci ilden sonra Türkiyeden Azerbaycana müellimler, din adamları, dini kitablar ve metbeelevazimatları gönderildiyi ve Kafkaz müslümanları ile daha sıh münasibetler kurulmasına çalışıldığıgörülmekdedir.A. Şaik, A. Y. Talıbzadenin İstanbul seferi hakkında bunları yazır: “Bakı kazisi Mir MehemmedKerim Mir Ceferzade Kuranı Azerbaycan diline tercüme edib meşhur servetdar Hacı ZeynalabdinTağıyevin pulu ile çap etdirmişdi. Hacı tercümenin elli nüshesini kızıl suyu ile çap etdirib kiymetli cildetutmuşdu. Bu nüshelerden birinin cildini kalın gümüşden yapdırıb ortasına da “La ilahe illellah,Mühemmeden Resulillah” sözlerini yazdırmış ve kardaşım ahund Yusif Talıbzade vasitesile heminnüsheni Türkiye sultanına hediyye göndermişdi.” 13 Menbelerden melum olur ki, mühtelif ictimai-medeni11 Betül Aslan, age., s. 64-65.12 Betül Aslan, age., s. 65-66.13 “Talıbzade Kamal Tekdimatında Abdulla Şaikin “Sultana Kuran Aparılması” Mekalesi”, “Elm” Kez., Mart 1992, № 6 (403).176