türk dünyası incelemeleri dergisi - 404 - Sayfa bulunamadı! - Ege ...

Fevzi Karademir‣ Kapıda kara oğlan asılı. (kilit ‘kapı firengi’ / 421: 518.5)‣ Kapıda söğüt ağacı, dalsız budaksız; biz ona nasıl çıkalım elsiz ayaksız? (güneş ‘gün ışığı, güneşışığı’ / 319: 355.49)‣ Karanlıkta gelin oturur, ayağını suya batırır. (turşu / 623: 818.2)‣ Karşıda bir toy oturur, biri kalkar, biri oturur. (körük ‘demirci körüğü, küre’ / 437: 541.15)‣ Karşıda kırk atlı, hepsi de yaşmaklı. (gelin alıcılar / 290:329)‣ Kavakta kavlayan / söğütte söyleyen. (yılan, kuş / 689: 918)‣ Kiremitlikte sirkeli çakşır. (kırağı / 415: 503.1)‣ Sahilde bir kümbet / bütün evliya eder himmet / senede bir abdest alır / hem farz kılar, hemsünnet. (pamuk / 524: 658.7)‣ Sümbüllü'de bir kavak / ne dalı var, ne budak / başına bir kuş konmuş / uçtu gitti şıpırdak. (mum/ 492: 619.5)2.1.3. Ayrılma KalıbıSorucu, kimi zaman, varlığı hareket halinde betimlemeyi yeğler. Bunu da genelde, bir başlangıcı, birdevinime geçişi ifade eden “İsim + DAn (+) gelir (+) bilmecenin diğer kısmı” kuruluşundaki ayrılmakalıbıyla gerçekleştirir.Bazı ayrılma kalıplarında isim kısmı, Eğrice büğrüce yollardan, bir acaip kuş gelir… (sivrisinek /575: 733.10); Karanlık yerden kadı gelir … (sümük ‘sümük-el, sümük-parmaklar’ / 586: 749.5)örneklerinde olduğu gibi sıfat tamlaması; bazısında ise Dağdan gelir taştan gelir …(çarık / 207: 170.11)örneğindeki gibi tekrar grubu şeklindedir. Yine şu bilmecelerde olduğu gibi, “gel-” fiili yerine başkafiillerin kullanıldığını görmek da mümkündür: Şu karşıdan iki dilber çıka geldi karşıma….(buhurdan,gülabdan / 707: 979b); Dağdan ener ok gibi…..(su dolabı ‘dolap, baçe dolabı’ / 584: 743.1b).Bu kalıbın az da olsa şu iki kuruluşuna da rastlanmaktadır: isim+DAn+attım+(bilmecenin diğerkısımı): Burdan atdım vız vıza, altmış iki yıldıza. (silah ‘tüfenk, tabanca’ / 569: 728.3); isim+DAn+berisi, gerisi vb.+ (bilmecenin diğer kısmı): İstanbul’dan berisi, sarı sattan dizisi. (yıldız ‘yıldızlar’ /650: 852.9). Yer yer “isim+DAn (+) aldım (+) bilmecenin diğer kısmı” şeklini de gördüğümüz ayrılma kalıbı,heyecan oluşturma, muhayyileyi canlı tutma noktasından işlevseldir. Zira, bu kalıpta sıklıkla karşımıza çıkan“dağdan gel-” ve “çarşıdan al-” eylemlerinin ikisi de, çağrışım alanları itibariyle heyecan vericidir. Ancak “dağve gel-” daha çok korku damarını tahrik ederken, “çarşı ve al-” kelimeleri çocuksu bir mutluluğu çağrıştırır.Halk bilmecelerinde yaygın bir kullanımı olan bu kalıbın öne çıkan iki kuruluşunu sırasıylaörnekleyelim:2.1.3.1. “İsim + DAn (+) gelir (+) bilmecenin diğer kısmı”‣ Aşağıdan gelir adem ile / içi dolu badem ile / ağzı yok, dili yok / gene konuşur adem ile. (mektup‘telgraf’ / 476: 598.1)‣ Aşağıdan gelir kırk atlı, kırkı da ak sarıklı. (tütün çiçeği ‘tütün’ / 624: 823.2)112