Wskrzeszenia na pograniczu dwóch światów - Iwieniec

Wskrzeszenia na pograniczu dwóch światów – część 1
WSTĘP – czyli małe wyjaśnienie o geoeklezjologii.
(wstęp do wydania z 2007 r.)
Proszę wybaczyć, że ta „książeczka‖, która po objętości materiału mogłaby pretendować do rangi naukowego opracowania,
w tak wielu miejscach nie oddaje charakteru historycznych dociekań i dowodzeń, a stanowi raczej próbę kronika rskiego
odtworzenia dziejów tej jednej z wielu katolickich parafii na Białorusi. Przyczyna tego stanu mie ści się w tym, że
powstała ta publikacja nie z powodów zdobywania tytułów naukowych, a jedynie z „potrzeby serca‖ czy też umiłowania
miejsc, w których przyszło mi kiedyś pracować jako duszpasterzowi. Mówiąc krótko, właściwym celem powstania tej
książki było zebranie materiału historycznego, jaki mam nadzieje, że pomoże w przygotowaniu jubileuszu czterystulecia
istnienia parafii rzymsko-katolickiej w Dokszycach.
Przez kilka lat pracy duszpasterskiej na Białorusi, wraz z mieszkającymi na tym terenie katolikami, niejako z obowiązku
bo pełniąc urząd proboszcza, starałem się zbierać zachowane dokumenty czy fragmenty wspomnień o tym, czym była
parafia Doks zycka do lat bezbożności. Wiadomości znajdowaliś my bardzo mało, ale i wtedy można było się zachwycać, że
to prawie cztery wieki nieprzerwanej działalności katolików, którzy nie tylko zainteresowani byli wychwalaniem Boga w
kościele, ale jako ludzie dbający o czystość swojego sumienia i jasność postaw moralnych, umieli włączyć się w historię tej
ziemi powiększając jej piękno prawością postaw chrześcijańskich. Tytuł: Wskrzeszenia na pograniczu dwóch światów, 1
jaki został nadany tej pracy, sugeruje w pierwszej kolejności Chrystusowe działanie zmierzające do przywrócenia życia
tym, w których istnienie można było już zwątpić, a ponadto określa miejsce tego działania, mówiąc wiec zarówno w tym
co stworzone przez Boga i to co wytworzone przez człowieka.
Chciałbym również uprzedzić, że jest to opisywanie podziału na to, co Boże i co ludzkie w granicach moralnych, b owiem
dobro i zło, które wytwarzamy poprzez osobowe działanie, o ile chcemy oceniać w ramach takiej dyscypliny nauki
jak historia czy polityka powinno być najpierw dostrzegane przez pryzmat ludzkiej działalności w odniesieniu do Pana
Boga, czyli opowiadania się za lub przeciw Jego Królestwu. Sugerując taki podział, chcę jednocześnie przedstawić odniesienie
do innych jeszcze granic, a mianowicie do przebiegającego blisko tego miejsca działu wodnego, który w tym mie jscu
rozdziela Europę na dwa obszary: wschodni i zachodni, jako konsekwencję podziału na dwa zlewiska: północne [dorzecze
Niemna i Dźwiny] i południowe [dorzecze Dniepru], jaki to stanowi zarazem symbol podziału wspomnianego Ko ntynentu
na dwie orientacje kulturowe: cywilizację bizantyjską i łacińską, czego plastycznym obrazem są podziały wewnątrz
chrześcijaństwa na prawosławie i katolicyzm. Nie wolno też zapominać o widocznych w tym miejscu granicach polityc znych
i administracyjnych, bowiem z początkiem XX wieku, niedaleko od Dokszyc przebiegała granica podziału ideologicznego,
pomiędzy państwem ZSRR a Rzeczpospolitą, natomiast wcześniej jeszcze widoczne tu były rozgraniczenia między
województwami czy guberniami, a także powiatami, względnie diecezjami i dekanatami.
Tych granic, a co za tym idzie, również określeń, że to już „kresy‖ tej lub innej administracji względnie orientacji kulturowej,
jest tu naprawdę dużo i dobrze będzie pamiętać o tym wyjątkowym położeniu Doks zyc przy lekturze niniejszej
pracy. Może nawet, warto na użytek tych niezbyt naukowych dociekań sformułować nowe pojęcie: geoeklezjologia, które
zwróciłoby naszą uwagę na funkcjonowanie Kościoła w specyficznych warunkach, jakim staje się zastosowania coraz to
nowych form przepowiadania Ewangelii, bo w całym tym opracowaniu chodzi właśnie o to, by czytelnik starał się odczytać
na tle historii tych kilku miejscowości specyfikę swojego powołania w historii Ojczyzny i określił kierunek dalszej
pielgrzymki w ramach tej wspólnoty, jaką stanowi Kościół, ta „ojczyzna wszystkich ojczyzn‖.
Dzięki dotarciu do dokumentów archiwalnych, jakie przechowywane są w Wilnie 2 i Mińsku 3 udało się ubogacić [już w
trakcie pisania pracy] tę początkowo suchą relację o barwne konkrety. Ale takie docieranie do materiałów w trakcie prowadzenia
opisu, jak również nie profesjonalność w badaniu źródeł przysporzyć może wiele kłopotu czytelnikowi przyzwyczajonemu
do bardziej naukowych publikacji. Proszę więc o wybaczenie, że przyspieszono wydanie tej pracy, zanim jeszcze
uzupełniono ja o materiały z archiwów St. Petersburga czy W itebska 4 , ale wszystko zmierza ku temu, by stała się ona narzędziem
pomagającym w „odświeżeniu pamięci‖ wielu parafian, jacy swoimi wspomnieniami, jako świadkowie przeżytych
tu lat, mogliby uzupełnić jej treść. Przypomnę bowiem, że chodzi tu przede wszystkim o zebranie materiału do świętowania
jubileuszu 400-lecia.
1
Początkowo książka miała mieć tytuł: „Na pograniczu dwóch światów‖ jednak w tym tytule zabrakło odniesienia do treści religijnych a sam tytuł
został już wykorzystany w publikacji przez inne osoby.
2
Mówiąc szczerze, Wileńskie Archiwa były pierwszym miejscem poważniejszej kwerendy, dotarcie do zgromadzonych tam materiałów, zwłaszcza
szeregu podstawowych akt jak dokument fundacji parafii z 1608 r. czy opis wizytacji z 1782 i 1828 r. pomogły uwierzyć, że nie wszystkie materiały
przepadły i rozpocząć kwerendę po archiwach.. Tam też przypadkowe spotkanie z dr hab. H. Lulewiczem z Warszawy dopomogło w odnalezieniu materiałów
dotyczących fundacji parafii jak i tekstów wizytacji z XVIII w. Kolejnym, kogo wypada wspomnieć w tym miejscu, to ks. prof. T. Krahel z WSD
Białystok, jaki zwrócił mi uwagę na szerokość materiału zawartego w schematyzmach diecezjalnych. Cierpliwe odnajdywanie kolejnych ich egzemplarzy
w bibliotekach seminaryjnych m. in. Białystok i Warszawa oraz zetknięcie się z największym ich zbiorem udostępnionym mi przez Archiwum Diecezji
Włocławskiej pozwoliło na uzupełnienie powstającej pracy o szereg konkretnych nazwisk i dat.
3
Rewelacyjnym odkryciem dla pracy było odnalezienie w Mińskim Archiwum wielkiej liczby dokumentów z lat walki caratu z Kościołem katolickim,
zwłaszcza przechowywana tam korespondencja jednego z dokszyckich proboszczów: ks. I. Radziwiło. Wprost nieocenioną warto ścią stała się księga
zapisów udzielonych sakramentów w parafii Dokszyce, podająca informacje aż od 1740 r., jaka pomogła w skompletowaniu danych o XVIII w. losach
parafii. Część materiału niestety nie mogła trafić jeszcze do rąk badacza, bo niekiedy udzielano informacji, że z braku odpowiedniego zachowania dokumentu
nie wydaje się go (listę tych akt zamieściłem w zakończeniu pracy) i wymaga to ponownego szukania dostępu do nich, bo wydaje się, że chodzi tu
też o dokumenty zastrzeżone z racji na nieco szkalujący opis Kościoła katolickiego pisany w latach sporów z Cerkwią prawosławną i dlatego dziś nie
udostępnianych badaczom, warto więc kolejny raz o nie prosić, bo czas pomoże je uporządkować lub zwolni z klauzury zastrzeżon e.
4
Jak czytelnik zorientuje się z lektury, brakuje w tym opracowaniu dostępu do dokumentów przechowywanych w archiwach ZSRR, a pochodzących
głównie z donosów kierowanych do NKWD lub z prac komisji śledczych powoływanych do procesów sadowych kapłanów represjonowanyc h w latach
1944-1980 na terenie parafii Dokszyce, Porpliszcze, Parafianów i Wołkołata.
13