Wskrzeszenia na pograniczu dwóch światów - Iwieniec

Wskrzeszenia na pograniczu dwóch światów – część 1
rzymsko-katolicki „naczelnego stanowiska‖ przy jednoczesnym gwarantowaniu „równouprawnienia‖. 46
W roku 1927 dokonano pomalowania wnętrza kościoła o czym świadczą dokumenty wizytacyjne z tegoż roku 47 . W tym
czasie parafia liczyła 2.749 katolików i obsługiwano na jej terenie 2 kaplice: Dokszyce i Zamosze. Ponadto istniała jeszcze
druga parafia Zaszcześle, z filią Królewszczyzna, obsługiwana przez tego samego proboszcza. Sytuacja zmieniła się dopiero
w następnym roku, kiedy w Królewszczyźnie zamieszkał ks. Wincenty Borsuk, który przygotował i rozpoczął budowę
tam kościoła (poświęconego w 1931 r.).
Odnośnie samego miasteczku, to warto wspomnieć, że czynna jest tu szkoła główna (gimnazjum), oraz pracuje kilka
prywatnych zakładów sukienniczych, piwowarnia, parowy młyn, który daje miastu energie zamienianą na prąd do oświetlenia
ulic i mieszkań. 48 Te możliwości oświatowo gospodarcze wykształciły obok ludzi administracji państwowej szczególną
grupę zaangażowana w szkolnictwie i małej przedsiębiorczości.
Rozwijało się też miasteczko w innych dziedzinach skoro dnia 27.VIII.1927 r. w czasie wizytacji kanonicznej parafii
abp. R. Jałbrzychowski poświęcił „Mleczarnie współdzielczą.‖ 49 Dwa dni później wizytował biskup także filialny kościół
Zaszcześle. Zaowocowało to, jak wspomniano wyżej, przysłaniem do parafii osobnego kapłana. Warto pamiętać że pleban
miejscowy spostrzegany jest tu także jako właściciel ziemski skoro przy wymierzeniu gruntów kościelnych w 1928 r. informowano
o 130 ha w Dokszyckiej parafii i 1 ha w Zamoszu. 50
I V. 1930 - I I I. 1933 - p robos zc ze m ks . Zyg munt Ż EJ DIS. 51
W tym czasie zmianie ulega liczebność parafii, i tak, gdy w 1930 r. liczono 2.600 katolików, to rok później już tylko
1.100, 52 co związane jest z definitywnym podziałem parafii, przez utworzenie samodzielnej jednostki administracyjnej w
Zaszcześlu-Królewszczyźnie. W katalogu z tego roku wspomniano także o istnieniu kaplicy w wiosce Dziedzin, za to widoczny
jest brak danych o kaplicy w Dokszycach – może została ona przeniesiona do wspomnianej miejscowości lub odzyskano
tu do kultu dawny kościół greko-katolicki zamieniony na cerkiew jeszcze przez carskie represje popowstaniowe?
Życie religijne tego czasu to aktywizacja działań w duszpasterstwie ogólnym. I tak w dniach 17-23.IV.1931 r. odbywały
się w parafii Misje. Nieco później w dniach 15-16.VII.1931 r., przeprowadzano w Archidiecezji Kongres Eucharystyczny,
a jedna ze stacji miała miejsce w pobliskim Głębokim, co dawało okazje do kolejnych przeżyć religijnych. Również
tego samego roku, dnia 21.VIII o godz. 15 00 , odbyła się wizytacja abp. R. Jałbrzykowskiego. Pozostały nam z tego wydarzenia
dokładne formularze wizytacyjne, i na ich podstawie możliwym jest odtworzenie wielu elementów religijnego życia
w dokszyckim kościele.
Dokument powizytacyjny wspomina o zasobnym wyposażeniu kościoła, m.in. wyliczono 10 kielichów z patenami 53 , i 2
relikwiarze wykonane z pozłacanej blach, a poświęcone czci św. Kazimierza i św. Floriana. Opis kościoła wg dokumentu
wizytacji informuje, że był to: „kościół drewniany, podłużny o małej wieżyce, podłoga drewniana, bez sklepienia, dre wniany
sufit. Pomalowany zewnątrz i wewnątrz. Dach pokryty blachą cynkową. Cmentarz przykościelny otoczony murem
kamiennym‖. We wnętrzu świątyni były następujące ołtarze: główny Trójcy Świętej i 4 boczne: św. Jerzego, św. Stanisława,
św. Antoniego, Niepokalanego Poczęcia Maryi. Tabernakulum – „drewniane, wewnątrz wybite białym jedwabiem.‖
Liturgie wspomagały 8 głosowe organy, natomiast ambona umieszczona była „po stronie Epistoły.‖
Przy budynku kościelnym była też dzwonnica, stojąca „osobno, drewniana z 6 dzwonami‖, Z innych zabudowań wiadomo,
że budynki plebańskie składały się z drewnianej, krytej gontem plebani o 8 pokojach, 2 stodół; obory, stajni, sp ichlerza,
łaźni, chlewu oraz bogatego sadu (np. 138 drzew owocowych).
W tym czasie porządek nabożeństw niedzielnych w kościele przewidywał, by odprawiano: 8 00 Godzinki, 9 00 Różaniec,
11 00 Suma, później ok. dwóch godzin po głównej Mszy św. odbywały się Nieszpory. Każdorazowo po Sumie śpiewano
46
Dla zobrazowania całości parafii drukuje poniżej zestawienie wszystkich miejscowości z podziałem na dwa obszary, według spisu zamieszczonego
dziesięć lat później w dokumencie Sinodus-1931. Do Dokszyckiej parafii należało: miasteczko: Dokszyce, wioski: Dziedzino, Giczańce, Izbiszcze I,
Izbiszcze II, Iljanka, Janowo, Komajsk, Kutno, Łaputy, Mastucha, Osowo, Olchówka, Plitnica, Pietrowszczyzna, Pieresieczyn, Starosiel, Siwcy, Scienka,
Torhuny, Tumiłowiczy, Trościanica, Wieciera, Wołosatka, Wiozowiec, Wardomicze, Wieraciejka, zaścianki: Dubińka, Dubno, Krykuny, Model-Bór I,
Model-Bór II, Mazulino, Niedzwiedzia-Ustup, Symonówka, Wołotówka; folwarki: Adamówka, Antonopol, Barbarowo, Bagatelka, Dobrowola, Heljanowo,
Harno, Harnowo, Jakowszczyzna, Kuczyno, Michałowszczyzna, Ostrowo, Popówka, Rulaki, Świszczepole, Starosiel, Trusy, Trawki, Uszjazd, Zalesie;
majątki: Błoń, Dziedzino, Gieczańce, Janki, Janowo, Ludwinowo, Łaputy, Nowopole, Norwidpole, Porzecze, Raszkówka, Szałaszy, Tumiłowiczy,
Zahoranie. Natomiast do parafii Zaszcześle należało: osada kościelna: Zaszcześle; miasteczko: Hołubicze; wioski, kolonie, osady: Antonowo, Babicze,
Małożany, Klepice, Nowa-Wieś, Szweple, Iwanowszczyzna, Łantuchowo, Dzidziuszki, Kraśny-Łuh, Żołnierowszczyzna, Bykowszczyzna, Alchimowszczyzna,
Juchnowszczyzna, Szałahorje, Niżowszczyzna, Kuksino, Bielaki, Olszczyzna, Krupienie, Filonówka, Promiszki, Pieczyszcze, Sieliszcze, Dziedzino,
Rusanowo; zaścianki: Krupskie, Strzałkowskie, Rusanowe, folwarki: Dubno, Januszewka, Horanie, Bór, Słobudka, Oswołowszczyzna, Ponary,
Łydnica, Suchowacie, Piaskołatka, majątki: Januszewo, Zamosze, Iwanowszczyzna, Sobotowo, Hołubicze; filia: Królewszczyzna.
47
IAW sygn. 604-1-8129, k. 2
48
Por.: Dokszyckomu rejonu, dz. cyt., oraz: publikacja: Cz. Puchalski, Istorja rodu Puchalskich, Borysów 1991, [maszynopis], gdzie autor wspomina,
że w domu gdzie mieszkał po wojnie, były ślady po instalacji elektrycznej.
49
Był to dosyć nowoczesny obiekt, bo w roku 1928, kiedy odwiedzał miasto wojewoda wileński Władysław Raczkiewicz, to oprócz zwiedzania szkoły,
domu ludowego i banku spółdzielczego było to główne miejsce wizytacji. Por. E. Zabiełło, Dzisna.., wyd. cyt., s. 178.; Por. WAW-1927.
50
Por. IAW sygn. 694-5-2575, k. 34. Natomiast w dokumencie wizytacyjnym z 1927 r. (IAW sygn. 604-1-8129 k. 1) podano rozliczenie z 105 ha
ziemi: 25 ha – grunta orna, 20 ha – łąki, 60 ha – lasy.
51
Ks. Zygmunt ŻEJDIS, ur. 1898 w Wilnie, kapłan od 1925, 1927 wikary Zdziacioł, 1928 wikary Widze (WAW-1928), 1929-1930 proboszcz Wiesłarientach
(dek. Oszmiański) 1930-1933 Dokszyce, 1935 „na Litwie‖ wg: R-wil-1935, R-wil-1937. Przybycie do Dokszyc dnia 04.04.1930 r. [WAW 7-
8/1930, s. 107]. Ostatni zapis w księdze chrztów w Dokszycach: 21.III.1933 r.
52
R-wil-1931, natomiast: Synodus-1931, podaje liczbę 1.102. Za to kolejny katalog: R-wil-1933 przedstawia cyfrę: 1.144 katolików. Jeszcze przed
końcem 1930 r. zrobiono jakieś przesunięcia granic parafii lub po prostu dokładniej policzono, bo na spotkaniu dekanalnym ks. Żejdis przedstawiając
statystyką na dzień 15.XII.1930 r. wypisał 1.100 gdy w tym czasie parafie Zaszcześle wyliczono na 1.780 osób. Por. IAW sygn. 694-5-2575, k. 44.
53
IAW sygn. 318-1624 gdzie wizytacje z lat 1931-1935. Podobne wyliczenie ołtarzy w IAW sygn. 604-1-8129, k. 2.
77