Wskrzeszenia na pograniczu dwóch światów - Iwieniec

Dokszyce – parafia p.w. Trójcy Przenajświętszej
1 me Aby bywali w Kościele Rzymsko Katolickim Dokszyckim przez Jego ufundowanym na Nabożeństwach.
2 uo Aby w części Dóbr Sobie podarowanych Cerkwi Greko -uniatskich niezaprowadzali.
3 io Żydów tak w Mieście Dokszycach jak i po wsiach niechowali.
4 io Aby z każdej włoki Gruntu ile komu przez niego zapisane lub podarowano każdemu RK Plebanowi Dokszyckiemu
miasto kolędy po dwa grosze Srebrne Litewskie czyli po pud Złotego corocznie płacono – To wszystko w Prawach i Inwentarzach
po Szczególne każdemu służącemu jasno opisawszy, przypomniał i do Egzekucji Plebanowi Rzymsko Katolickiemu
Dokszyckiemu pro tempore Egzystującym podał‖.
Wynikało by z niego, że starania Fundatora szły w kierunku zapewnienia dominującej roli Kościoła rzymsko -
katolickiego na tym terenie, jak również zabieganie o należyte uposażenie miejscowego plebana.
Natomiast w roku 1621 powstał kolejny spis chłopów funduszowych, był to dokument zatytułowany: Vidimus Inwentarza
Chłopów Funduszowych Plebani Dokszyckiej przez (...) Kiszkę sporządzony, jaki określał wielkość świadczonych na
rzecz plebanii danin i czasu pracy. Jeszcze w k. XVIII w. dokument ten wymieniany był w spisie archiwum parafii, i został
potwierdzone przez wizytacje dekanalną. 55
3. Pa ra f ia ln e s zko ln ict wo.
W dokumencie fundacyjnym pojawił się zapis fundatora, zatroskanego o to by: „dla uczenia młodzieży utrzymywany był
zdatny nauczyciel.‖ 56 Mamy więc jakby pierwszy ślad zaistnienia szkoły parafialnej przy nowo utworzonej placówce kościelnej.
Umieszczenie w akcie fundacyjnym wzmianki o uposażeniu na szkolnictwo, każe nam wspomnieć samego kanonika
Kiszkę, który uzupełniał swoje wykształcenie studiami na Uniwersytecie Padewskim i miał zrozumienie dla funkcji
oświatowej Kościoła. Jak widzimy fundator parafii Dokszyce nie żałował również środków materialnych na stworzenie
środowiska inteligenckiego na terenie nowo powstałej parafii. Taka działalność cechować będzie jego poczynania również
jako biskupa żmudzkiego zatroskanego o rozwój oświaty w diecezji.
Z późniejszych opracowań wiadomo, że program takich szkół „obejmował czytanie i pisanie, wstępne wiadomości z języka
łacińskiego, gramatykę oraz śpiew i kalendarz liturgiczny dla potrzeb parafialnej służby Bożej.‖ 57 Nie musiała to być
wcale liczna w uczniów szkoła ale ważne było, że choć niektórym parafianom umożliwiała start w ś wiat kultury i awansów
społecznych.
4. Ś wiado moś ć r e lig ijna epo ki.
Powszechnie przyjęte przekonanie, że Polska to przedmurze chrześcijaństwa zostało w tym czasie nieco zmodyfikowane w
związku z uwikłaniem się Rzeczpospolitej w konflikty z państwami niekatolickimi: prawosławną Moskwa i protestancką
Szwecją, Brandenburgią i Siedmiogrodem. Wtedy też powstało pojęcie: „tarczy religii rzymskiej‖.
W późniejs zych latach, po zwycięstwie wojsk chrześcijańskich nad islamem, zwłaszcza pod Chocimiem i Wiedniem,
sformułowane będzie nowe pojecie, określone jako: „mur krajów chrześcijańskich‖. Wydatnie pomogło w tym nowym
spojrzeniu na role Rzeczpospolitej w dziejach Kościoła pozytywne rozstrzygnięcia wobec wschodniego obrzędu, podjęte
na Unii Brzeskiej jakie ułatwiło to przełożeniu akcentu na wyznaniowe aspekty, mówiące nawet o ekumenic znej zgodzie. 58
Z tradycji liturgicznej tego czasu warto wspomnieć, że Wileńskie Synody, zwłaszcza te odbyte w 1613 i 1633 r., zaliczyły
Boże Ciało do głównych świat, jakie powinny być zawsze ogłaszane przez proboszczów i przestrzegane przez wie rnych.
Świętowano je razem z procesją odprawianą wg rytuału piotrkowskiego z 1631 r., 59 gdzie polecano procesje do 4
ołtarzy, nabożeństwo miało być odprawiane nie tylko w terenie miast ale i wsi. Można więc śmiało snuć refleksje na temat
obecności tej formy pobożności również na omawianym przez nas terytorium Litwy.
5. Po ło żen ie pa ra f ii w geog ra f ii Rzec zpos po lite j.
Nazwę miasteczka można odnaleźć zarówno na ówczesnych mapach jak też w pamiętnikach tego czasu, zawsze jako mie jscowości
położonej na skrzyżowaniu szlaków handlowych i dróg komunikacyjnych wewnątrz Rzeczpospolitej. Tak np.
znany pisarz J. Chryzostom Pasek w swoich Pamiętnikach, pisze jakoby razem z wojskiem w 1662 r. przejechał przez
Lepiel drogą z Dokszyc na miasteczko Dolce, 60 ale w rękopisie użyto słowa: „Dunacy‖.
55
Por.: B-dok-1796, k. 12.
56
Tutaj cytat w tłumaczeniu za: OpB s. 17, natomiast w oryginale dokumentu brzmi to: „fovebit Parochus Baccalaureum qvod non ignarum pro juventutem
instruenta et allum adolescentem ad docentem cantum allere debebit‖, gdzie mowa o dwóch nauczycielach: jeden do nauki czytania, a drugi do
śpiewu. Por.: BCz-1775, k. 322.
57
Cyt. z: B. Kumor, Historia Kościoła cz. 4, Jesień Kościelnego Średniowiecza, Lublin 1978, s. 39.
58
Polskie przedmurze chrześcijaństwa, w: G. Małachowski (red.), Kronika Polski nr 14, Kraków 1998, s. 5.
59
Dla diecezji wileńskiej własne przepisy na temat procesji eucharystycznej wydał dopiero biskup Stanisław Pac w 1682 r.
60
Nazwy podanych miejscowości mają jednak inną pisownie, a mianowicie czytamy tam: „Poszedłem tedy ku Leplowi, gdzie obozem stał Wojewoda,
tym traktem na Dokszyce, Dolcze i dalej.‖ Por.: J. Pasek, Pamiętniki, Wrocław 1968, s. 263.
24