Wskrzeszenia na pograniczu dwóch światów - Iwieniec

Rozdział X
Archidiakoński majątek w Parafianowie – 1435-1815 r.
Spis treści
Paragraf 1: Własność Archidiakona Wileńskiego [1435-1630 r.] do powstania parafii w Parafianowie; A. Fundacja majątku i pierwsze lata istnienia,
*1435 początek opieki archidiakona nad ziemią w Parafianowie, *1450-1453 – arch. ks. Jerzy z Wilna, *1460-1464 – arch. ks. Maciej z Topoli, *1469-
1481 – arch. ks. Andrzej Goskowic (Szeliga), * 1484-1486 - arch. ks. Jan z Pyzdr, *1490-1491 – arch. ks. Jan M. Andruszewicz, *1491-1492 – arch. ks.
Jan M. Litfari, *ok. 1507 – arch. ks. Paweł Holszański, B. Majątek w czasach luterańskiej walki z pańszczyzną, *1530 – archidiakon jako elita teologiczna
Wileńszczyzny, *ok. 1535 - w początkowych latach reformacji, 1547-1558 – arch. ks. Józef Jasiński, C. Majątek w czasach wojen moskiewskich, *1559-
1563 – arch. ks. Wiktoryn Wierbkowski, *ok. 1570 – arch. ks. Stanisław Gabryłowicz, ok. 1570-1580 – arch. ks. Andrzej Nidecki, *1595-1606 - arch. ks.
Jan Ryszkowski, *1606-1617 – arch. ks. Grzegorz Święcicki, *1617-1619 - ks. Juszara, *1622-1631 – ks. Melchior Hieliaszewicz
Paragraf 2. Majątek archidiakoński przy parafii [1631-1798 r.] A. W czasie powstawania parafii, *1632-1633 – arch. ks. Jerzy Tyszkiewicz, *1634-
1645 – arch. ks. Kasper Zaliwski, *1649-1653 – arch. ks. Jan Dowgiałło Zawisza, B. Majątek w latach wojen moskiewskich i szwedzkich, *ok. 1655 –
arch. ks. Mikołaj Słupski, *1658-1667 – arch. ks. Walerian Judycki, *1693-1709 – arch. ks. Jan Kryszpin, ok. 1709 – arch. ks. Horain, *do 1718 – arch.
Ks. Michał Zienkowicz . C. W ostatnich latach wolnej Rzeczpospolitej, , *1731-1737 – arch. ks. Jerzy Ancuta, *1738-1774 – arch. ks. Aleksander Horain,
1774-1794 – arch. ks. Jerzy Pałubiński D. Zagrabienie majątku archidiakońskiego zagrabiony przez carat [1794-1815 r.]. *1794-1801 – arch. ks. Jerzy
Pałubiński, *Pozostałości po majątku archidiakona w Parafianowie. E. Układ przestrzenny, obszaru majątku archidiakońskiego w Parafianowie
Wprowadzenie
Ponieważ zrozumienie historii parafii w Dokszycach czy też w Parafianowie i sytuacji mieszkających w niej katolików
możliwe będzie tylko wtedy, jeśli odniesiemy się do dziejów sąsiednich wspólnot katolickich, dlatego pojawia się kolejny
rozdział poświęcony dziejom najstarszych na terenie rejonu dokszyckiego parafii rzymsko -katolickich. Początkowo materiał
ten mieścił się wewnątrz rozdziału w całości poświęconego parafii Parafianów, w aktualnej redakcji zostaje wyodrębniony
by ułatwić spojrzenie na początki funkcjonowania diecezji wileńskiej.
Warto na wstępie zaznaczyć że stworzenie majątku kościelnego w okolicy dzisiejs zego Parafianowa poprzedził nadanie
dla Kapituły Wileńskiej w 1395 r. miejscowości Wołcza (terenów dzisiejszego Biehomla) od władającego WKL księcia
Witolda. 1 Kolejnymi darowiznami były przekazywane w 1422 r. przez Wojciecha Manwida biskupowi wileńskiemu dobra
Lwowicze i Niebutowicze (tereny położone na terenie nad rzeką Wilią), 2 co uprawnia do użycia tytułu „sześć wieków‖.
PARAGRAF 1: Własność Archidiak ona Wileńskiego [1435-1630 r.], do pows tania parafii w Parafianowie. 3 .
a. Fundacja majątku i pierwsze lata istnienia
1435 – po c ząte k op ie ki a rch id ia kona nad zie mią w Pa r af iano wie .
Parafianowo, mimo swojego starego rodowodu, nie doczekało się do tej pory specjalnych opracowań, a przecież wiadomo,
że jest to jedna ze starszych majętności Kościoła katolickiego na Litwie, bowiem jes zcze w pocz. XV wieku stała się ta
miejscowość własnością Kapituły katedralnej a dokładniej Archidiakona Wileńskiego. 4 Były to tzw. „dobra presymonia lne‖,
czyli związane z pełnionymi urzędami wewnątrz Kapituły Wileńskiej, jako prałata wileńskiej diecezji. Pierwszym z
nich był, sprawujący ten urząd od 1435 r., kanonik M ac ie j 5 , nieco później pojawia się też imię innego ks. archidiakona,
1
PDR s. 714.
2
PDR s. 44.
3
Tabela 63 – Diecezja Wileńska XV-XVI w. Niżej podaje lata rzędów poszczególnych biskupów wileńskich i władzy kościelnej oraz świeckiej.
Biskupi wileńscy Papieże Władza cywilna w WKL
1422-1453 – bp Maciej z Trok
1431-1447 – Euzebiusz IV 1432-1440 – Zygmunt Kiejstutowicz
1453-1467 – bp Mikołaj Dzieżkowicz (Dzierzgowa)
1468-1481 – bp Jan Łosowicz (Łosowski)
1481-1491 – bp Andrzej Goskowicz (Szeliga)
1491-1492 – ks. Wojciech Tabor (adm.)
1447-1455 – Mikołaj V
1455-1458 – Kalikst III
1458-1464 – Pius II
1464-1471 – Paweł II
1471-1484 – Sykstus IV
1484-1492 – Innocenty VIII
1492-1507 – bp Wojciech Tabor 1492-1503 – Aleksander VI
1503 – Pius III
1440-1447 – Kazimierz IV Jagiellończyk (WKL)
1447-1492 – Kazimierz IV Jagiellończyk
1492-1501 – Aleksander Jagiellończyk (WKL)
1451-1506 – Aleksander Jagiellończyk
4
J. Ochmański, Powstanie i rozwój latyfundiów biskupstwa wileńskiego [1387-1550]. Ze studiów nad rozwojem wielkich własności na Litwie i Białorusi
w średniowieczu, Poznań 1963. W tym opracowaniu na stronach dodatkowych, na mapie nr 6, oznaczono rok objęcia tej miejscowości w posiadanie
władzy kościelnej jako 1435. Podobny zapis na s. 63, gdzie czytamy: „do archidiakona Marcina należały dwie wsie: Rukojny i Parfieniewicze.‖ Natomiast
przypis nr 218 powołuje się tutaj na dzieło: J. Kurczewski, Kościół zamkowy (...) cz. II, wyd. cyt., s. 157-158. [dziwi różnica w imionach: Maciej zamiast
Marcina!]. Ofiarodawcą tych ziem dla archidiakona miał być Zygmunt Kiejsutowicz por. St. Aleksandrowicz, Powstanie...., wyd. cyt., s. 64.
5
W. Zaborski, Katedra Wileńska, Wilno 1909, s. 180 autor podaje, że w roku 1388, kiedy kościół p.w. św. Stanisława w Wilnie ogłoszono katedrą
diecezji wileńskiej, to jednocześnie na mocy tejże bulli papieża Urbana VI ustanowiono dla niej hierarchie urzędów: biskup, proboszcz katedry, dziekan i
12 kanoników. Nieco później w 1435 r., za zgoda ówczesnego władcy WKL: Zygmunta, ustanowiono archidiakonat. W 1508 r. król Zy gmunt I powiększył
liczbę kanoników w kapitule do 18 osób, wśród których istniał dalej urząd Archidiakona. Natomiast za biskupa Michała Zieńkowicza, w 1743 r.
pojawił się nowy tytuł „Archidiakon prowincji białoruskiej‖. Archidiakonat ustanowiono dokumentem z dnia 9.VI.1435 r. podpisanym w Trokach przez
księcia Zygmunta WKL, por. Kodeks Dyplomatyczny...., dz. cyt. s. 156-158. Natomiast SAKW s. 535 potwierdza ks. archidiakona Marcina wpisanego w
dokumenty z roku: 1435, 1440, 1444.
187